استرآبادی، محمدمهدی
میرزا محمد مهدي خان اِسْتَرابادي (د ح1173ق) فرزند محمدنصير، منشى و وقايع‌نگار نادر شاه افشار. استرابادي، به گفته برخى‌از نویسندگان معاصرش، در شعر «كوكب» تخلص مى‌كرده است.
| نام | استرآبادی، محمدمهدی بن محمدنصیر |
|---|---|
| نام‌های دیگر | استرآبادی، م‍ه‍دی بن محمد ن‍ص‍ی‍ر
استرآبادی، میرزا م‍ه‍دی خان ک‍وک‍ب استرآبادی محمد م‍ه‍دی خان م‍ن‍ش‍ی استرآبادی، میرزا م‍ه‍دی خان م‍ه‍دی استرآبادی م‍ه‍دی خان استرآبادی میرزا م‍ه‍دی خان استرآبادی میرزا م‍ه‍دی خان نادری |
| نام پدر | محمدنصير |
| متولد | |
| محل تولد | گرگان |
| رحلت | بین ۱۱۷۵ تا ۱۱۸۰ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | جهانگشای نادری |
| کد مؤلف | AUTHORCODE05111AUTHORCODE |
فعالیتها
استرابادي به روزگار شاه سلطان حسین صفوی منصب باغبانباشى‌گري داشت و پس از به قدرت رسيدن اشرف افغان در شعبان 1137ق برای او شعرى گفت كه بر سكه زدند. وی پس از ورود نادر به اصفهان در 1142ق1729/م‌از سوی خود و اهالى استراباد تهنيت‌نامه‌ای برای او نگاشت، ولى از متن بر نمى‌آيد كه‌آيا میرزا مهدي در این زمان خود همراه نادر بوده است، يا نه؟ در نوروز (ماه رمضان) همان سال كه نادر به فرمانروايى خراسان رسيد، میرزا مهدي حكومت او را تهنيت گفت و ظاهراً از همین زمان به بعد ملازم او بوده، و سمت وقايع نگاری و منشيگري وی را بر عهده داشته است.
استرابادي خود تصريح كرده كه در ذيقعدة 1146 در سفر نادر شاه به اصفهان در ملازمت وی بوده است و نيز در محاصره گنجه در 1147ق شركت داشت و از او به عنوان منشى ياد شده است. از این پس، بر تقرب و منزلت استرابادي نزد نادر افزوده شد. هنگامى كه نادر در شوال 1148 در دشت مغان تاج شاهى بر سر نهاد، استرابادي «منشى ديوان اعلى» بود. نادر شاه دو سه ماه پس از به تخت نشستن، چون مستوفى الممالك برای فارس، عراق، خراسان و آذربايجان برگزيد، میرزا مهدي را نيز به مقام منشى الممالكى منصوب كرد.
استرابادي در لشكركشى نادر شاه به هندوستان در 1152ق1739/م همراه وی بود و در مذاكرات خصوصى او و محمد شاه گوركانى حضور داشت و محمد شاه الماس درخشانى به وی هديه داد كه‌بعدها نادر آن‌را از او ستاند. به روايت عبدالكريم كشمیري، در 1154ق میرزا مهدي از سوی نادر شاه مأمور ترجمه كتب مقدس يهوديان و مسيحيان به فارسی شد؛ شگفت آنكه استرابادي خود اشاره‌ای به این موضوع نكرده است. در 1156ق كه نادر شاه در نجف علما را گرد آورد تا مذهب شيعه جعفري را به عنوان مذهب پنجم اسلامى تثبيت كند، میرزا مهدي حاضر بود و وثيقه نامه آن‌را خود نوشت.
فعالیتهای اواخر عمر
گویا استرابادي در اواخر عمر از كارهای دولتى دوري جست و به تكمیل تأليفات خود پرداخت. استرابادي کتابخانه بزرگى شامل کتاب‌های خطى فارسی، عربى و تركى و مجموعه مفصلى از خطوط استادان بزرگ خوشنویس در اختيار داشت، چنانكه در روزگار ما هر جا خط میرعماد پيدا شده‌است، مهر میرزا مهدي خان نيز بر پشت آن به چشم مى‌خورد. استرابادي این کتابخانه را وقف فرزندان خود كرد و در متن «وقف‌نامه» كه جزء منشآت وی به چاپ رسيده، نام بسیاری از کتاب‌های مشهور آمده است.
وفات
وى در سال 1180ق درگذشت.
آثار
- منشآت، مجموعه‌ای است از نامه‌ها و احكامى كه استرابادي خود نوشته، و يا برخى از آنها را تحرير كرده‌است.
- مبانى اللغة، مقدمه‌ای است بر کتاب سنگلاخ درباره صرف و نحو زبان تركى جغتايى.
- سنگلاخ، فرهنگى است از لغات تركى جغتايى به فارسی مشتمل بر واژه‌های دشوار اشعار امیر عليشير نوايى
- ديوان. به رغم آنكه برخى استرابادي را ملك الشعرای نادر شاه دانسته‌اند، اما اشعار اندكى از او باقى است. دو منظومه به او نسبت داده است. نيز نسخه‌ای با عنوان ديوان میرزا مهدي منشى وجود دارد كه در آن قصايدي در ستايش پيامبر(ص) و امامان(ع) و نيز مولود نادر شاه‌و ورود او به مشهد آمده است.
- وقايع‌نامه.
- زوال آفتاب نبوت.
- حكايت يوم الغدير (غديريه).