التعريفات
التعريفات، رساله‌اى است به زبان عربى، نوشته مير سيد شريف جرجانى. اين اثر، در واقع، فرهنگ اصطلاحات معارف اسلامى در علوم عقلى و نقلى است و شامل اصطلاحات صرف و نحو و بلاغت، فقه و اصول فقه، حديث، تفسير، هيئت، رياضيات، كلام، منطق، فلسفه، عرفان و فِرَق است.
| التعریفات | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن‌عربی، محمد بن علی (نویسنده) جرجانی، علی بن محمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | الفتوحات المکیة. برگزیده. شرح
کتاب التعریفات بیان رسالة إصطلاحات رئیس الصوفیة الواردة في الفتوحات المکیة |
| ناشر | ناصر خسرو |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1370 ش |
| چاپ | 4 |
| موضوع | ابن عربی، محمد بن علی، 560 - 638ق. الفتوحات المکیة - واژهنامهها
اسلام - اصطلاح‌ها و تعبیرها اسلام - دایرةالمعارفها تصوف - اصطلاح‌ها و تعبیرها فلسفه اسلامی - اصطلاح‌ها و تعبیرها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 5/1 /ج4ت6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
جرجانى، به گفته خود، اين كتاب را برای تسهيل استفاده از آن، بر اساس حروف هجا، از الف تا ياء، مرتب كرده و تعريف هر اصطلاح را به طرزى كه معمول قدما بوده، ذكر كرده است. اين كتاب، حدود 1700 اصطلاح را در بر دارد.
گزارش محتوا
نخستين اصطلاح كتاب، اصطلاح فقهى الآبِق و آخرين آن، معرفى فرقه يونسيه است. التعريفات، مرجعى است كه بسيارى از كتاب‌ها، برای شرح و تعريف اصطلاحات علوم مختلف، به آن استناد كرده‌اند.
جرجانى، در تأليف التعريفات، علاوه بر قرآن و احاديث نبوى، از منابع گوناگونى بهره جسته و گاه برخى از آنها را نام برده است؛ برای نمونه، در تعريف «الاستقامة» و «الاخلاص»، سخنان ابوعلى دقّاق و فضيل بن عياض را از رساله قشيريه نقل كرده و «ذو العقل و العين» و «الحروف العاليات» را به ترتيب، از «اصطلاحات الصوفية» عبدالرزاق كاشى و «كشف الغايات» از مؤلفى ناشناخته در شرح«التجليات الالهية» ابن عربى و نيز اصطلاح«مريد» را از «فتوحات المكية» ابن عربى و اصطلاح«صنعة التسميط» را بااستفاده از يكى از ابيات مقصوره ابن دريد نقل كرده است.
اصطلاحات فقهى كتاب التعريفات، با استفاده از آثار محمد بن ادريس شافعى، ابوحنيفة، نعمان بن ثابت و محمد بن حسن شيبانى نقل شده است؛ به عنوان مثال، مؤلف، در تعريف «اللغو»، سخن شافعى را از «احكام القرآن»، آورده است.
جرجانى، در تعريف مفاهيم، ابتدا به ريشه كلمه توجه مى‌كند و آن‌گاه معانى اصطلاحى را شرح مى‌دهد. در گزينش مدخل‌هاى كتاب، از منطق خاصى پيروى نشده است، بلكه مؤلف، صرفا آنچه را كه مهم دانسته در كتاب خود جمع كرده است، اما عموماًبه موضوعاتى پرداخته كه ميان عموم مسلمانان مقبولیت دارد و از پرداختن به مسائل خاص كه محل اختلاف است، پرهيز كرده است.
هر چند تعداد مدخل‌هاى كلامى كتاب، در مقايسه با مدخل‌هاى عرفانى آن بسيار ناچيز است، با اين حال، انديشه كلامى جرجانى تقريبا بر اكثر مداخل كتاب سايه افكنده است، حتى بسيارى از مدخل‌هاى به اصطلاح فلسفى، به صورت كلامى تعريف شده‌اند.
نسخه‌شناسى
نسخ خطى
كتاب‌خانه برلين به شماره 5378/9؛ كتاب‌خانه موصل به شماره25؛ كتاب‌خانه ملك تهران، به شماره 2310/1؛ كتاب‌خانه مجلس شوراى اسلامى به شماره 7530؛ كتاب‌خانه آیت‌الله مرعشى نجفى قم، به شماره 357؛ كتاب‌خانه مركزى دانشگاه تهران به شماره 9352 و...
نسخ چاپى
التعريفات، بارها چاپ شده است. گوستاوفلوگل، نخستين بار آن را در 1261ق1845/م، به انضمام «اصطلاحات الصوفية» ابن عربى در لايپزيگ چاپ كرد. هم‌چنين، مناوى، آن را با عنوان «التوقيف على مهمات التعريف» در پاريس چاپ كرد.
كتاب التعريفات، به فارسی و فرانسه ترجمه و چاپ شده است. نخستين بار، گزيده‌اى از متن اصلى آن را عمران على زاده (تبريز 1360ش)، به فارسی برگرداند و سپس متن كامل آن را حسن سيد عرب و سيما نوربخش(تهران 1377ش)، ترجمه كردند. موريس ژلتون (تهران 1994) نيز آن را به فرانسه برگردانده است.
نسخه حاضر در برنامه به ضميمه رساله «اصطلاحات الصوفية الواردة في الفتوحات المكية» به صورت افست، از روى نسخه چاپ المطبعة الخيرية المنشاة بجمالية مصر، در قطع وزيرى، با جلد شوميز، در 120 صفحه، برای بار چهارم، در سال 1370ش، توسط انتشارات ناصر خسرو تهران، منتشر شده است.
منابع مقاله
1. نوربخش سيما، دانش‌نامه جهان اسلام.
2. سايت باشگاه انديشه: www.bashgah.net.
3. شكيبانيا مهدى و پورجوادى رضا، كتاب‌شناسى مير سيد شريف جرجانى، معارف دوره نوزدهم، شماره 3، آذر و اسفند1381.