تشریح العلل في شرح الجمل

ترشيح العلل في شرح الجمل، اثر صدر الافاضل قاسم بن حسین خوارزمی (متوفی 617ق)، شرحی است بر کتاب «الجمل في النحو» نوشته عبدالقادر جرجانی که با تحقیق عادل محسن سالم عمیری به چاپ رسیده است.

تشریح العلل في شرح الجمل
پدیدآوران	خوارزمی، قاسم بن حسین (نويسنده) جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن (نويسنده) عمیری، عادل محسن سالم (گردآورنده)
عنوان‌های دیگر	الجمل. شرح ** کتاب ترشیح العلل فی شرح الجمل
ناشر	جامعة أم القری. معهد البحوث العلمية و إحياء التراث الإسلامي
مکان نشر	عربستان - مکه مکرمه
سال نشر	1418ق
چاپ	1
شابک	‎9960-03-260-4
موضوع	جرجانی، عبد القاهر بن عبد الرحمن، - 471؟ق. الجمل - نقد و تفسیر - زبان عربی - نحو
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏ج‎‏4‎‏ ‎‏ج‎‏8023 6151 ‏PJ‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

«الجمل في النحو» از مهم‌ترین آثار جرجانی است. این کتاب را شرح یا اختصار کتاب دیگر او، یعنی «العوامل المأة» دانسته‌اند. الجمل در 5 فصل تنظیم شده؛ فصل اول به مقدمات اختصاص یافته و سه فصل آن درباره عوامل (فعل‌ها، حرف‌ها و اسم‌ها) است و فصل پنجم کتاب درباره مسائل گوناگون نحو مانند اقسام جمله می‌باشد. به دلیل اهمیت فراوان این کتاب، شروح بسیاری بر آن نوشته شده است که اثر حاضر، از جمله آنها می‌باشد.

متن اثر حاضر، با وجود حجم کم، یکی از اختصارات مفید و بسیار مهم در علم نحو عربی محسوب می‌شود که دربردارنده عصاره تفکر نحوی نویسنده آن و خلاصه‌ای از تجربیات وی در این علم بوده و دارای ویژگی‌هایی ا‌ست که باعث توجه بسیاری از نحات به آن و نوشتن شرح و تعلیل برای عبارات و مطالب آن شده است. شرح حاضر، که اثر فکری یکی از نحویان مشهور و دارای مکانت علمی والایی است، اهتمام عظیمی به «علل نحوی» داشته و ازآنجاکه کتب نحوی در موضوع علل، اندک است، لذا اثر حاضر از اهمیتی خاص برخوردار است.

برخی از ویژگی‌های این شرح را می‌توان در امور زیر، خلاصه نمود:

1. ابتدا متن اصلی کتاب، با عبارت «قال رحمه الله» آورده شده و سپس، به شرح آن، پرداخته شده است.
2. شرح، بیشتر به‌صورت سؤال و جواب صورت گرفته است؛ بدین صورت که شارح ابتدا سؤالات مفروض و احتمالی به‌وجودآمده از متن را مطرح نموده و سپس، بدان پاسخ داده و به توضیح مطلب، پرداخته است.
3. وجود احالات و مراجعات فراوان در متن، به‌منظور جلوگیری از تکرار و اعاده مطالب که این امر، نشان‌دهنده دقت بالای شارح به ارتباط اجزای کتاب با یکدیگر می‌باشد.
4. شارح احیانا فصولی را در داخل شرح منعقد نموده و در آنها مطالبی را که جرجانی در متن ذکر کرده، توسعه داده است.
5. رعایت اختصار در توضیح مطالب.

منابع مقاله

1. مقدمه محقق و متن کتاب.
2. قربانی زرین، باقر، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، چاپ اول، 1385ش، به آدرس اینترنتی:

https://rch.ac.ir/article/Details/9648