أربع رسائل في النحو
أربع رسائل في النحو، دربردارنده چهار کتاب و رساله با عنوان های الإبانة و التفهیم عن معانی بسم الله الرحمن الرحیم از زجاج(241ق -311ق)، الخاطریات (المنسیه) از ابن جنی (330-392ق)، الإلمام بشرح حقیقة الاستفهام از ابن هشام(761ق-708ق) و رسالة فی إعراب قوله تعالی (أرأیتکم) از شهاب خفاجی (977ق - 1069ق) است. این مجموعه کتاب با تحقیق و پاورقی‌های عبدالفتاح سلیم چاپ شده است.
| أربع رسائل في النحو | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سلیم، عبدالفتاح (نويسنده) |
| ناشر | مکتبة الآداب |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | 13سده |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /س8الف4 82/7 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الإبانة و التفهیم عن معانی بسم الله الرحمن الرحیم
نوشتۀ زجاج(311ق) عالم زبان عرب، شاعر و حنبلی‌مذهب است که جملۀ بسم الله الرجمن الرحیم را در صنعت نحوی بررسی کرده است. محقق در آغاز کتاب سخنی در بارۀ انتساب آن به زجاج دارد. گاهی، اشتباهی شکل گرفته و این رساله به زجاجی(337ق) -صاحب کتاب الإیضاح فی علل النحو و کتاب الجمل فی النحو- نسبت داده شده است. از آنجا که وی شاگرد زجاج بوده و گمان می‌رود که او پرسش‌هایی از استادش در موضوع کتاب می‌نموده است، از این رو، کتاب را به وی نسبت داده اند.[۱]مصنف هشتاد پرسش را در این رساله مطرح می‌کند؛ چهل پرسش از آن بسم است؛ بیست پرسش از آن الله می‌باشد؛ و بیست پرسش نیز از آن الرحمن الرحیم است.[۲] که جملگی در بارۀ اعراب و تفسیر آیه‌اند.
الخاطریات (المنسیه)
نوشتۀ ابن جنی معتزلی -از نام‌آوران بزرگ دانش صرف- است. درواقع، این رساله مسائلی را دربردارد که محقق کتاب خاطریات سهواً آن‌ها را در این کتاب درج نکرده است. این کتاب را عبدالفتاح سلیم نام‌گذاری کرده است و هشتاد و یک مسأله یا خاطره را دربردارد.[۳] مصنف با عبارت‌های کوتاه به تحلیل صرفی آیه ها و شعرها پرداخته است.[۴]
الإلمام بشرح حقیقة الاستفهام
نوشتۀ ابن هشام انصاری(761ق) مصری است که دربارۀ مسئله‌های استفهام در زبان عربی است. ابن طولون این کتاب را به خود نسبت داده است در حالی که وی گردآورندۀ کتاب نحویان و دیگران بوده است. سیوطی این کتاب را در کتابش –الأشباه و النظائر- از آن ابن هشام می‌داند.[۵]کتاب در سه فصل فراهم آمده است؛ نخستین فصل در معنای استفهام در نزد نحویان است که اشاره‌ای به دیدگاه متکلمان و رد کلامشان دارد. در فصل دوم، ادوات استفهام به دو بخش تصوری و تصدیقی تقسیم شده است و با اعتراض به دریافت برخی از نحویان از استفهام، معنای همزه را در همه اسمای استفهام دخیل می‌داند. مصنف فصل سوم را با عبارت -الفرق بین قسمی أم- عنوان‌گذاری کرده است و به انواع و وجه‌های أم اشاره کرده است. [۶]
رسالة فی إعراب قوله تعالی (أرأیتکم)
نوشتۀ شهاب الدین خفاجی(1069) است که به اقوال دانشمندان دانش نحو در اعراب عبارت أرأیتکم در قرآن می‌پردازد. خفاجی این کتاب را به جهت اینکه حجم کمی را دربردارد، در شمار تألیف‌هایش نیاورده است. همچنین، این کتاب به غیر از خفاچی نسبت داده نشده است.[۷] کتاب دربارۀ فعل -رأی- است و اینکه به خلاف آنچه در فعل‌های متعدی بنفسه یک مفعولی یا دو مفعولی دیده می‌شود، تاء و کاف به آن افزوده شده است. سپس، به موقعیت آن در دو آیۀ 40 و 57 از سورۀ انعام و نیز، در آنچه که در کلام عرب آمده، پرداخته است. مصنف اهتمام ویژه‌ای را به نقل دیدگاه‌های دو عالم علم تفسیر، -امام فراء، یحیی بن زیاد(207ق) و سمین حلبی(756ق) دارد. همچنین، به آرای عالمانی مانند مکی بن ابی طالب، ابوعلی فارسی، زجاج، ابن انباری، ابن کیسان، اخفش، زمخشری، ابوحیان اندلسی و دمامینی توجه کرده است.[۸]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه کتاب