التوجیه الإسلامى لتاریخ التربیة
التوجیه الإسلامی لتاریخ التربیة، تألیف سند بن لافی بن لفای شامی حربی، کتابی است تألیفی که سخن از تاریخ تربیت اسلامی نیست، گفتگو از نگارش و بواقع فلسفۀ تاریخ تربیت در اسلام و نقد رویه جاری کار محققان در حوزۀ تاریخ تربیت اسلامی است.
نگارنده منابع بسیاری را دیده است و مطالبی فراوان از آنها برگرفته و در بحث‌های خود به کار برده است. با آنکه این اثر جنبۀ انتقادی دارد، از تعصبات رایج در نقدها، پیراسته است. در فارسی و عربی، کتابی از این دست نداریم. این کتاب فتح‌بابی در گونه‌‌‌هایی تازه از نگرش به آثار و موضوعات تربیتی در اسلام است.
| التوجیه الإسلامى لتاریخ التربیة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حربی، سند بن لافی (نویسنده) |
| ناشر | جامعة ام القری |
| مکان نشر | مکه مکرمه |
| سال نشر | 1996م /1417ق |
| چاپ | یکم |
| موضوع | تعلیم و تربیت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
این کتاب برای محققان علوم تربیتی بویژه در حوزه تاریخ تربیت اسلامی، دست‌مایۀ تحقیقی و منبعی شایسته است.
در فصل اول این کتاب شش فصلی، از چارچوب عام بحث، گفتگو می‌شود: نگارنده در این فصل، از موضوع کتاب می‌گوید، به اهمیت تحقیق می‌پردازد، از فلسفه کار خود یاد می‌کند و با برشماردن هدف‌های این بحث، به روش کار خود در این بررسی می‌پردازد و سرانجام با اشاره به پیشینۀ بحث، از برخی کتاب‌های نگاشته شده دربارۀ تاریخ در اسلام و تاریخ تربیت در اسلام یاد می‌کند و می‌افزاید: تاکنون کتابی در این موضوع، نگاشته نشده است.
در فصل دوم، مفاهیم اساسی‌ای که این کتاب بر پایۀ آنها نگارش یافته است، بتفصیل بررسی می‌شود:
1) مفهوم اسلامی تاریخ: نگارنده در شرح این معنا، معنای لغوی و اصطلاحی تاریخ را بررسی و آنگاه، به مفهوم تاریخ در اسلام می‌پردازد؛
2) مفهوم تفسیر اسلامی برای تاریخ: معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر، فرق میان مورخ و مفسر تاریخ، تفسیر اسلامی تاریخ؛
3) مفهوم اسلامی تربیت و تاریخ تربیت: مفهوم واژۀ تربیت با استناد به آیات قرآن کریم، مفهوم اسلامی تربیت، معنای تربیت از نگاه برخی از مربیان مسلمان، مفهوم تاریخ تربیت در اسلام؛
4) مفهوم نگرش اسلامی به تاریخ تربیت: نگارنده در شرح این موضوع ابتدا مفهوم لغوی و اصطلاحی نگرش را می‌آورد و به مفهوم نگرش اسلامی به علوم یا اسلامی کردن علوم در نظر دانشمندان اسلامی می‌پردازد؛ سپس، از مفهوم مورد نظر خود در این کتاب، و رویکرد اسلامی به تاریخ تربیت یا اسلامی کردن تاریخ تربیت، می‌گوید.
فصل سوم. بررسی و تحلیل تاریخ تربیت در اسلام: نگارنده در این فصل، هدفها و روش‌های بررسی تاریخ تربیت در اسلام را وامی‌کاود؛ سپس، به منابع بررسی تاریخ تربیت در اسلام اشاره می‌کند و یادآور می‌شود که راه‌حل مطلوب مشکلات تربیتی، بویژه در جهان اسلام، رجوع به منابع اصیل تربیت اسلامی است. نگارنده از نقش باور‌های مذهبی و مکتب‌های فکری در بحث از تاریخ تربیت می‌گوید و از روش بحث تاریخی یاد می‌کند و به شرح سه روش در این خصوص می‌نشیند. وی در شرح منابع تحقیق در تاریخ تربیت اسلامی، از قرآن و علوم قرآنی، سنت شریف، کتاب‌های تاریخ عمومی اسلام، کتب تراجم و رجال، سفرنامه‌ها و منابع جدید یاد می‌کند.
فصل چهارم. ضرورت نگرش اسلامی به تاریخ تربیت: جوامع اسلامی معاصر، درگیر چالش‌‌هایی است که از تمدن غرب - که سخت معارض با اسلام است - بر آنها تحمیل شده است. مسلمانان با این تهاجمات به سه صورت برخورد کرده‌اند که نگارنده پس از شرح کوتاه آنها، در توجیه ضرورت بحث، به تحریف و تصرف غرب در تاریخ تربیت و تاریخ علم اشاره می‌کند و از اهتمام غربیان و کوتاهی مسلمانان نسبت به تاریخ تربیت می‌گوید و به کثرت ترجمه‌‌های منابع غربی دربارۀ تاریخ تربیت می‌پردازد، و یادآور می‌شود که در این منابع ترجمه شده، از تاریخ تربیت اسلامی غفلت شده است؛ پس از این، به تأثیر ترجمه‌‌های یادشده بر پار‌های از آثار نوشته شده در باب تاریخ تربیت اسلامی در میان عرب‌های معاصر می‌پردازد و از تلاش برای دوری و ر‌‌هایی از ترجمه و توجه به نگارش و تحقیق در تاریخ تربیت اسلامی می‌گوید و به برخی از این دست آثار اشاره می‌کند.
همچنین در ادامه به عامل دیگری که نشان از ضرورت بحث از تاریخ تربیت اسلامی است می‌پردازد و آن تأثیر رویکرد سکولاری به تاریخ تربیت است که در شرح آن از معنای واژه (علمانیة) می‌گوید، از تأثیر سکولاریسم بر مفهوم علوم یاد می‌کند، به تأثیر آن بر قواعد بررسی و تحقیق در تاریخ اشارت می‌کند، از نقش و تأثیر سکولاریسم بر دانشگاه‌های جدید در جهان اسلام و نیز از تأثر کتاب‌های تربیتی از این نگرش ضددینی یاد می‌کند.
چهارمین دلیل نگارنده برای ضرورت پرداختن به تاریخ تربیت اسلامی، تورم تفاسیر مادی از تاریخ و تاریخ تربیت است که در شرح آن به اهمیت تفسیری اسلامی از تاریخ تربیت در کنار تفسیر اسلامی تاریخ اشاره می‌کند و از برخی مکتب‌های تفسیر تاریخ یاد می‌کند.
فصل پنجم. برخی از ابعاد نگرش اسلامی به تاریخ تربیت: نگارنده در شرح این فصل، به رویکرد اسلامی در بررسی هدفها می‌پردازد و از معیار‌های هدف‌های بررسی تاریخ تربیت می‌گوید؛ سپس، به هدف‌های بررسی تاریخ تربیت می‌رسد (تحلیل، گردآوری اطلاعات، شرح و رفع ابهام، بازگشت به اصالتها، تفسیر و تعلیل مطالب، آینده‌نگری)؛ پس از این، به محتوای تاریخ تربیت با نگرش اسلامی می‌رسد و از اهمیت رویکرد اسلامی به محتوای تاریخ و تاریخ تربیت یاد می‌کند و به معیار‌های گزینش محتوا اشاره می‌کند.
نگارنده در ادامه از رویکرد اسلامی به روش‌های شناسایی و تعیین محتوا می‌گوید و به معیار‌های عمومی این روشها و معیار‌های تفصیلی روش‌های تعیین و تعریف محتوا می‌پردازد؛ سپس، به ویژگی‌های محقق در تاریخ تربیت اسلامی اشاره می‌کند و بفرجام، ویژگی‌های روش‌شناختی تحقیق در تاریخ تربیت اسلامی را وامی‌کاود.
فصل ششم این کتاب، به بررسی انتقادی و کوتاه کتاب تربیت در تاریخ، اختصاص دارد[۱].
پانویس
- ↑ رفیعی، بهروز، ص17-20
منابع مقاله
رفیعی، بهروز، کتابشناسی تحلیلی توصیفی تعلیم و تربیت در اسلام (گزیده منابع عربی)، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، قم، چاپ یکم، 1381ش