المعتمد في الأدوية المفردة
المعتمد في الادوية المفردة تألیف یوسف بن عمر بن علی بن رسول غسانی تركمانى يمنى (متوفى 694ق) از جمله آثارى است كه در شناخت مفردات مورد استفاده در پزشکى سنتى نگاشته شده است. اين اثر بيش از آنكه تأليفى مستقل باشد گزيده‌اى از چند كتاب ديگر در اين موضوع است. مؤلف در مقدمه كتابش در اين باره مى‌گويد: «همانا من اين كتاب را را از كتب مفصل اختصار نمودم؛ به اين شيوه كه تطويل و اطناب‌ها را به كنارى نهادم و تنها مفرداتى را ذكر كردم كه در دست است و پيدا كردن آن كار چندان سختى نيست.»
| المعتمد في الأدویة المفردة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دمیاطی، محمود عمر (مصحح) غسانی ترکمانی، ملک‌مظفر (نویسنده) |
| ناشر | [بی نا] |
| مکان نشر | [بی جا] - [بی جا] |
| چاپ | 1 |
| موضوع | پزشکی سنتی - متون قدیمی تا قرن 14 گیاهان دارویی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | RS 164 /م6م6 1379 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
در نگارش اين اثر از كتاب حكيم فاضل عبدالله بن بيطار مغربى معروف به الجامع لقوى الادويه و الاغذييه استفاده نموده است و علامت اختصارى «ع» را براى آن برگزيده است. همچنين از كتاب منهاج تأليف ابن جزله با علامت اختصارى «ج» و كتاب حكيم ابوالفضل حسن بن ابراهیم تفليسى با علامت «ف» و كتاب ابدال زهراوى با علامت «ز» و كتاب ابدال احمد بن خالد بن جزار بهره برده است.
با اين حال نگاهى به مطلب نشان مى‌دهد كه وى علاوه بر اختصار اين منابع، خود نيز مطالبى بر كتاب افزوده است؛ از جمله مى‌توان به نگاشته او درباره آطريلال و آرغيس مراجعه كرد تا صدق اين مدعا روشن شود.
ساختار
كتاب با شرح حال مصنف و يك مقدمه به قلم او آغاز شده است. پس از آن مفردات بر اساس حروف الفبا تدوين يافته است. مؤلف در ابتدا عنوان مفرد مورد نظر را مى‌نويسد. آنگاه بر اساس منابعى كه در مقدمه معرفى كرده ماهيت خواص و طبيعت آن را مى‌نويسد و در آخر بدل يا بدل‌هاى آن را نام مى‌برد.
گزارش محتوا
نویسنده كتاب، طبيب و يا پزشکى صاحب تجربه نيست از اين‌رو چيز چندانى از خود نمى‌نويسد، بلكه وى با طب و گياه‌شناسى آشناست و اين آشنايى از سويى و از سوى ديگر علاقه شخصى مؤلف باعث شكل‌گيرى اين اثر شده است.
البته آنچه گفتيم چيزى از ارزش اين اثر نمى‌كاهد چرا كه اولاً ذوق و سليقه مؤلف و نيز آشنايى او سبب شده آنچه وى گردآورى كرده اثرى قابل استفاده براى بسيارى حتى پزشکان صاحب تجربه شود. ثانياً بعضى از منابع كه مؤلف از آنها نقل كرده مثل كتاب الابدال زهراوى و يا ابدال ابن جزار امروزه چندان در دسترس بسيارى نيست و در حقيقت اين اثر سبب شده كه تحقيقات پزشکان پيشين به فراموشى سپرده نشود.
مزيت ديگر اين اثر شيوه اختصار آن است. در توضيح اين شيوه بايد بگوييم كه اگر كسى به كتب دواشناسى طب سنتى از جمله جامع ابن بيطار مراجعه كند درمى‌يابد كه نيمى بلكه بيش از نيمى از آنچه در اين كتب آمده يا امروزه در هيچ منبعى يافت نمى‌شود و يا دسترسى به آن بسيار مشكل است. علاوه بر آن گاه مطالبى در اين كتب آمده كه به افسانه و خرافه بيشتر شبيه است تا مطلب علمى، از اين‌رو بسيارى از اين كتاب‌ها چندان مورد توجه قرار نمى‌گيرند و يا باعث سردرگمى خواننده مبتدى مى‌شوند. بنابراین پالايش آنها و البته توسط شخصى آشنا و مطلع، كارى لازم و ضرورى به نظر مى‌رسد كه مؤلف در اين اثر آن را پى‌گيرى كرده است.
وضعيت كتاب
پاورقى‌هاى اين اثر كه برگرفته از كتاب‌هاى ادويه‌شناسى است بيشتر به تكميل يا توضيح مطالب مؤلف اختصاص دارد. در آخر اين اثر نيز فهرستى در تفسير بعضى از ادويه و فهرست مطالب آمده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب