تعلیقه بر فصوص
تعلیقه بر فصوص، و به تعبیر صحیح‌تر «تعلیقه بر شرح فصوص» نوشته محمدحسین فاضل تونی (متوفی 1380ق)، تعلیقه‌ای است بر شرح قیصری (متوفی 751ق)، و آن نیز شرحی است بر «فصوص الحکم» محیی‌الدین بن عربی (متوفی 638ق). این اثر رساله کوچکی است به زبان فارسی، مشتمل بر اشارات و دقائق عرفانی که به منزله رساله دکتری فاضل تونی بوده و با مقدمه استاد بدیع‌الزمان فروزانفر منتشر شده است.
| تعلیقه بر فصوص | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فاضل تونی، محمدحسین (نویسنده) فروزانفر، بدیع‌الزمان (مقدمه‌نويس) |
| عنوان‌های دیگر | فصوص الحکم. شرح مقدمه قيصري. شرح |
| ناشر | مولي |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1360ش. |
| چاپ | چاپ يکم |
| موضوع | ابن عربي، محمد بن علي، 560 - 638ق. فصوص الحکم - نقد و تفسير
قيصري، داود بن محمود، - 751ق. مقدمه قيصري - نقد و تفسير عرفان - متون قديمي تا قرن 14 تصوف - متون قديمي تا قرن 14 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف2 ف60277 / 283 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
در کتاب فصول الحکم محیی‌الدین، حالات و معارف و حقایقی را که هر نبی دارا بود از آدم ابوالبشر تا خاتم‌النبیین(ص) یکایک با رعایت درجه و مناسبات مرتبه‌ای که بین هر یک بوده ذکر و تشریح کرده است. بر این کتاب شرح‌های متعدد نگاشته شده است؛ مانند: شرح مؤیدالدین جندی، ملا عبدالرزاق کاشی، ملا عبدالرحمن جامی و داود بن محمود قیصری.[۱].
بدیع‌الزمان فروزانفر در مقدمه‌اش بر کتاب، در معرفی شرح قیصری و تعلیقه فاضل تونی بر آن و سبب نگارش تعلیقه به زبان فارسی چنین می‌نویسد: «کتاب فصوص الحکم تألیف محیی‌الدین عربی بهترین کتابیست که در نزد اهل‌فن به صحت مبانی و اشتمال بر حقایق و رقائق تصوف شناخته شده و ازاین‌جهت عده بسیاری از علما بر آن کتاب شروح و تعلیقات و حواشی نوشته و در حد امکان پرده از روی رموز و اسرار آن برداشته‌اند. از میانه آن شروح تنها شرحی که در میانه طلاب معرفت شهرت یافته و جزو کتب درسی محسوب شده است، شرحی است که داود قیصری بر آن تألیف تعلیق کرده است و اهمیت آن شرح بیشتر به مقدمهای است که شارح کتاب در اول تألیف خود به رشته تحریر درآورده و کلیه مبانی عرفان و آراء محیی‌الدین را با توضیح هرچه‌تمام‌تر مبرهن ساخته است و در حقیقت آن مقدمه کلید گنج معرفت و گشاینده رازهای عرفانست؛ ولی چون این مقدمه به عربی است و تا حدی نویسنده به جهت ضیق مجال یا تنگی فضای سخن به اجمال کوشیده فهم آن برای هر کس میسر نمی‌گردد و استادان این رشته نیز پس از تأمل و تدبر فراوان به حل رموز و غوامض آن موفق می‌گردند. ازاین‌روی توضیح آن اسرار و کشف آن غوامض برای کسانی‌که می‌خواهند از تصوف و عرفان مطلع گردند بسیار مفید، بلکه جزو مقدمات اساسی به شمارست و کتاب حاضر ما را بدین مقصود می‌رساند؛ زیرا نویسنده آن، کلیه مشکلات آن مقدمه را با ذهن نقاد حل کرده و با بیانی شیوا و صریح به قید کتاب درآورده‌اند و باوجوداین تعلیقه می‌توان گفت که یکی از مقاصد گذشتگان که سال‌ها درصدد وصول بدان بوده‌اند و آن گذاشتن مبانی و اصول عرفانست در دسترس تمام طبقات دانشجویان، به عمل آمده و افتخار آن نصیب مؤلف محترم شده است»[۲].
این رساله را مرحوم فاضل تونی نخست به عربی تنظیم کرده بود تا در حکم رساله دکتری او (برای تشخیص درجه معلومات) محسوب شود، لیکن چون طرح رساله عربی در مورد تشخیص پایه اطـلاعات استاد در قانون پیش‌بینی نشده بود، آن متن عربی به همت استاد فقید به فارسی درآمد و مقدمهای بر آن نگاشت...[۳].
در ابتدای کتاب، همچنین شرح‌حال نویسنده و معرفی آثار او به قلم محمد خوانساری در پانزده صفحه آمده است[۴].
نویسنده در هر قسمت، ابتدا مختصری از عبارت مقدمه قیصری را با عنوان «در بیان قول شارح» آورده و سپس به توضیح آن پرداخته است.
سبک نگارش مرحوم فاضل در این رساله به نثر قدیم است، اما به سبب سادگی و روانی، خواننده در فهم متن با مشکل مواجه نیست.
همچنین مطالب کتاب را گاه به زیور اشعاری از حافظ، مولوی، شیخ محمود شبستری و جامی آراسته. در برخی موارد نیز از آیات قرآن و روایات اهل‌بیت(ع) برای تأکید بر صحت مطالب استفاده می‌کند[۵].
همان‌گونه که مرحوم فروزانفر در مقدمه اشاره کرده است، نویسنده بسیاری از مشکلات عبارات قیصری که بسیاری معتقدند که سهو یا اشتباه شارح یا ناسخ است را با ذهن نقاد خود حل کرده است؛ از جمله این موارد نفی واسطه بین وجود مطلق و عدم مطلق است.[۶].
تونی فهم قیصری از عبارات ابن عربی را نیز به شیوه‌ای مستدل به چالش کشیده است؛ از جمله «نسبت خاتم رسل به خاتم ولایت همان نسبت سایر انبیاء به خاتم ولایت است» را ناصواب دانسته است.[۷].
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه مؤلف، صفحه د
- ↑ ر.ک: مقدمه بدیع‌الزمان فروزانفر، صفحه ج-د
- ↑ ر.ک: بی‌نام، ص 7
- ↑ ر.ک: مقدمه، ترجمه احوال مرحوم فاضل، ص15-1
- ↑ ر.ک: صادق زاده دربان، فیروزه، ص 77
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص5
- ↑ ر.ک: همان، ص95-94
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- بی‌نام، «اثری از فاضل تونی: مقدمه مرحوم فاضل تونی از تعلیقات بر شرح فصوص»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، فروردین 1341، سال نهم، شماره 3، صفحه 7 تا 14.
- صادق زاده دربان، فیروزه، «تعلیقه بر فصوص»، کتاب ماه فلسفه، شهریور 1387 - شماره 12 (3 صفحه - از 75 تا 77).