فتح الجليل للعبد الذليل
فتح الجلیل للعبد الذلیل اثر جلال¬الدین سیوطی (840-911 ه) در اعجاز شگفت¬انگیز آیه «الله ولی الذین آمنوا یخرجهم من الظلمات الی النور ...»(بقره/257). مؤلف از این آیه صدوبیست بحث از مباحث علم بدیع و بیش از بیست مسئله از مسایل سایر علوم چون صرف، نحو، فقه، اصول فقه، کلام، اخلاق و سیر و سلوک استخراج کرده است. پاورقی¬های سودمند و عالمانۀ محقق آن دکتر محمد رفعت زنجیر بر اهمیت کتاب افزوده است.
| فتح الجليل للعبد الذليل | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (نویسنده) زنجير، محمد رفعت (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | فتح الجليل للعبد الذليل: رسا‌لة في تفسير قول الله تعا‌لي: (الله ولي الذين آمنوا) رسا‌لة نا‌درة في إعجا‌ز القرآن |
| ناشر | مؤسسة الريان للطباعة و النشر و التوزيع |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1423ق. = 2002م. |
| چاپ | چاپ يکم |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /س9ف22 / 83/8 BP |
انگیزه تالیف
هدف مؤلف از نگارش این اثر آن است تا مهمترین ویژگی قرآن که همانا تاثیرگذاری، قداست و خدایی بودن است، را نشان دهد. این مهم از راه¬هایی قابل استفاده است. یکی از آن راه¬ها اعجاز بیانی قرآن است. اگر بتوان یک آیه با بیست¬وپنج واژه را تحلیل کرد و مسایل چندین علم و صدوبیست بحث بلاغی از آن استخراج کرد در نتیجه باور به تاثیرگذاری قرآن تقویت خواهد شد. از این¬رو وقتی ولید بن مغیره به اعجاز شگفت¬انگیز آن پی برد اذعان کرد که قرآن سخن بشر نیست. بدین دلیل سیوطی برای نخستین بار آیه مذکور را در این کتاب مورد پژوهش قرار می¬دهد.[۱]
محاسن و معایب
محقق این رساله چند نکته اعم از حسن و عیب برای آن برشمرده است که عبارتند از:
- در تراجم مشهور این اثر به عنوان رسالۀ مستقلی ذکر شده است نه برگرفته از لابلای آثار وی همچون معترک الاقران فی اعجاز القرآن که گسترده¬ترین اثر بلاغی سیوطی بشمار می¬آید.
- سیوطی در این اثر مباحث علم معانی، بیان، و بدیع را نه بطور کامل ادغام کرده و نه به صورت جامع تفکیک کرده است. بلکه به شکل مزجی برخی از مباحث علم بدیع را با دانش معانی آمیخته کرده و بعضی از عناوین دانش معانی را مستقل آورده است. بهتر این بود که هر یک از سه دانش بلاغی را در فصلی جداگانه مطرح می¬کرد.
- وی در ذکر اصطلاحات بلاغی ناهماهنگ عمل کرده است. گاهی اطباب گفته و گاهی بسط. در حالی که ایندو یکی است ولی خواننده گمان می¬برد که دوتاست. از این¬رو آمار مصطلحات فصاحت و بلاغت بدون دلیل موجهی افزایش پیدا کرده است. اعجاز قرآن از چنان شهرتی برخوردار است که دوست و دشمن به آن اذعان داشته¬اند و لازم نیست برای اثبات آن به تکلف افتاد و عناوین و مصطلحات غیر استاندارد جعل کرد.[۲].
پانویس
منابع مقاله
- سیوطی، جلال¬الدین، فتح الجلیل للعبد الذلیل، با تحقیق محمد رفعت زنجیر، بیروت، مؤسسه الریان، اول، 1423.
- مقدمه محقق بر کتاب حاضر.