معاني القرآن و إعرابه
معانی القرآن و إعرابه عنوان اثری است 5 جلدی به زبان عربی از ابواسحاق ابراهیم بن سری زجاج با موضوع ادبیات عرب و تفسیر قرآن کریم.
| معانی القرآن و إعرابه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | زجاج، ابراهیم بن سری (نویسنده) شلبی، عبدالجلیل (شارح) |
| ناشر | عالم الکتب |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1408ق. = 1988م. |
| چاپ | چاپ یکم |
| موضوع | قرآن -- مسائل لغوی
قرآن - اعراب قرآن - صرف و نحو |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 5 |
| کد کنگره | /ز3م6 / 82/2 BP |
این کتاب از مهمترین تألیفات زجاج است. از دیدگاه زجاج اعراب برای فهم معانی قرآن بسیار مهم است.[۱] اعراب مقصد اساسی برای زجاج است که معنی بر آن بنا شده است، و اگر به اعراب نپردازد، به نقل اقوال مفسرین می‌پردازد، و می‌گوید: والذی فی التفسیر، یا می‌گوید: قال المفسرون، در این مورد کارش فقط نقل و روایت است، سپس عبارتش را با جملۀ "والله أعلم" پایان می‌دهد.[۲]
زجاج در تألیف این کتاب شانزده سال تلاش نمود، وی تفسیرش را در سال 285 هجری شروع کرد و در سال 301 هجری آن را پایان داد.[۳]
شیوۀ وی در تفسیر قرآن بدین صورت است، که بعد از ذکر آیۀ قرآنی، بعضی از الفاظ قرآنی را برای بررسی اشتقاقات لغوی اختیار نموده، سپس اصل کلمه را بیان نموده، و معنی لغوی که بر آن کلمه دلالت می‌دهد را ذکر می‌نماید، سپس کلماتی را که در حروف آن کلمه هم‌خانواده هستند جمع نموده تا اصل واحد آن را بیان نماید. وی در کتابش "معانی القرآن" برای گفته‌های خویش به کلام عرب، چه شعر باشد یا غیر شعر، استشهاد نموده، و گاهی وقتها به شرح استشهاد خویش نیز می‌پردازد، و سپس اگر آیه نیاز به اعراب داشته باشد، آن را اعراب می‌نماید. وی در این قسمت آراء علما نحو را بیان نموده، آنها را مورد مناقشه قرار می‌دهد، چه بسا آن را تأیید نموده، یا رد می‌نماید. زجاج در همین اثنا قراءات شاذ و قراءات مشهور را نیز مطرح می‌کند تا با استفاده از آنها معنا را شرح دهد. و احیانا نزد حرفی از حروف لغت مانند (لن) یا (بل) یا (لا) و .... توقف کرده، شرح نحوی کاملی برای آن ایراد می‌نماید، و می‌گوید: این همۀ آن چیزی است که نحویون گفته اند.[۴]
ایشان در کتاب "معانی القرآن" توجه زیادی به ذکر اسباب نزول آیات ندارد، اما هر وقت احساس نیاز شود از آوردن انها غافل نمی‌ماند؛ و همچنین استفاده از احادیث و وقائع تاریخی نیز جزء مکملات ثانوی می‌باشد که برای مقصد مهم که شرح لغوی باشد استفاده می‌گردد. زجاج از تفسیر قرآن با قرآن نیز کمک می‌گیرد، و معنای یک آیه را با استشهاد با آیۀ دیگر شرح می‌دهد.[۵]
پانویس
منبع مقاله
مقدمه محقق بر جلد اول کتاب.