کتاب المعرفة

کتاب المعرفة، عنوان اثری یک‌جلدی به زبان عربی از محی‌الدین ابن عربی (م 638ق) با موضوع عرفان نظری است. این رساله در واقع چکیدۀ معارف ابن عربی به‌ویژه در عرفان نظری است و در ضمن مدخلی است مناسب برای مطالعۀ کتاب‌های مفصل‌تر مانند فتوحات یا متون موجز و مختصرتر.

کتاب المعرفة
پدیدآوران	ابن عربی، محمد بن علی (نویسنده) ابو جوهر، محمد امين (محقق)
ناشر	التکوين
مکان نشر	سوريه - دمشق
سال نشر	2003م.
چاپ	چاپ يکم
موضوع	عرفان - متون قديمي تا قرن 14 تصوف - متون قديمي تا قرن 14
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏م‎‏6 / 283 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

کتاب، زیر نظر سامی احمد به تحقیق محمد امین ابوجوهر رسیده و همو (محمد امین ابوجوهر) بر این اثر مقدمه نوشته است. این اثر در سال 2003 میلادی توسط انتشارات دارالتکوین دمشق به چاپ رسیده است.

نام‌های دیگر

کتاب الحجب، کتاب المسائل، عقیده اهل الاختصاص و ...نام‌های دیگری است که برای این کتاب عنوان شده است.

ساختار

کتاب یک جلد دارد و حاوی مقدمه محقق و محتوای مطالب ضمن 296 مسأله است و غالباً با عبارت و الله اعلم خاتمه یافته است. البته چون چند مسئله حاوی عباراتی با عنوان فائده است با لحاظ این فوائد به سیصد مسئله برگزیده می‌رسیم که البته برخی مسائل به لحاظ اهمیت به زبان‌های مختلف تکرار مضمونی و محتوایی نیز شده است.

گزارش محتوا

این رساله در واقع چکیدۀ معارف ابن عربی به‌ویژه در عرفان نظری است و در ضمن مدخلی است مناسب برای مطالعۀ کتاب‌های مفصل‌تر مانند فتوحات یا متون موجز و مختصرتر.

کتاب المعرفه ابن عربی را می‌توان سومین کتاب مهم وی پس از فتوحات و فصوص دانست از آن روی که گزیده و چکیده آراء شیخ به انتخاب خود وی است که در ضمن آن، گاه از دیگر آثارش مانند فتوحات، فصوص، عقله المستوفز، انشاء الدوائر و ... نقل نموده و گاه مستقلاً مسئله‌ای را مطرح کرده و در مورد آن به بحث پرداخته است.

ابن عربی کتاب فوق را در فهرست مؤلفات خویش که در قالب اجازه‌ای به خط خود به ملک مظفر به سال 637 هجری نگاشته نام برده است (رساله‌ شماره‌ 191 از کل 285 رساله‌اش).

وی این رساله را زبده‌ عقاید محققان از عرفا دانسته است. در انتهای مقدمه‌ی فتوحات او بخشی را به عقاید ویژه‌ی خاصه و اهل اختصاص برای توضیح عقاید محققین از اهل کشف و تمایز آن از عقاید متکلمان و عوام اختصاص داده است و در این باب گوید: این عقاید را درعین‌حال در رساله‌ دیگری با عنوان المعرفه جدا کرده و آورده‌ام.

ترتیب خاصی بین این مسائل سیصدگانه دیده نمی‌شود جز هفت‌ مسئله‌ی اول که به تفسیر و تبیین پنج شعار اساسی اسلام یعنی تسبیح، تمحید، تهلیل، تکبیر،‌و تفویض (سبحان‌الله، الحمدالله، لااله‌الاالله، الله‌اکبر، افوض امری الی الله) اختصاص یافته و حاوی عنوان نیز از جانب خود وی می‌باشد اما بقیه‌ مسائل فاقد عنوان در متن بوده و عناوین مذکور تا حدود سی‌ودو عنوان از مصحح متن عربی کتاب است [و بقیه از مترجم فارسی کتاب که در ترجمه کتاب با عنوان دفتر دانایی ترجمه شده است].

معرفت‌شناسی، وجودشناسی، خداشناسی، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی، مباحث تأویلی و همچنین عرفان و عمل توصیه‌ی مترجم به خواندن مسائل به ترتیب موضوعی گفته شده است.

ابن عربی در برخی دیگر از آثارش مانند «فتوحات مکیه» از عقاید اهل کشف و تمایز و همچنین متکلمان سخن می‌گوید، در حالی «کتاب المعرفه» تنها دربرگیرنده اندیشه‌های خودش است

مطالبی که در قالب «مسأله» آمده است به‌طور کامل در کتاب «التجلیات» مصنف آمده است.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب کتاب در انتهای اثر پس از فهرست منابع، ذکر شده است.

در انتهای اثر از 36 منبع به‌عنوان منابع تحقیق نام برده شده که برخی از آنها عبارت است از: الفتوحات المکیة، ابن رشد و فلسفته فرح انطون، الحیوان جاحظ، البحث عن العقل (مقاله دکتر محمد نور فرحات در کتاب الهلال)، تاریخ الخلفای سیوطی، ثمرات الاوراق ابن حموی، الحیاة العلمیة فی الشام فی القرنین الاول و الثانی للهجره خلیل داود الزر، الجامع الصغیر، الفرق بین الفرق عبدالقاهر بغدادی، اخبار القرامطه ابن جوزی، النزاعات المادیة فی الفلسفة العربیة الاسلامیة دکتر حسین مروة، من تاریخ الحرکات الفکریة فی الاسلام بندلی جوزی، مذاهب الاسلامیین دکتر عبدالرحمن بدوی و... .

پس از پایان مطالب، تصویر صفحه آخر متن نسخه خطی کتاب ذکر شده است. و پیش از آغاز متن نویسنده (پس از مقدمه محقق متن عربی بر کتاب)، تصویر رونوشت متن صفحه اول نسخه خطی. کتاب زیر نظر سامی احمد به تحقیق محمدامین ابوجوهر رسیده و همو (محمدامین ابوجوهر) بر این اثر مقدمه نوشته است. این اثر در سال 2003 میلادی توسط انتشارات دار التکوین دمشق به چاپ رسیده است.

ترجمه کتاب

«المعرفه» را سعید رحیمیان در 271 صفحه با عنوان «دفتر دانایی» به فارسی ترجمه کرده و انتشارات نگاه معاصر در 1391 ش، منتشر کرده است. در این رساله هم‌زمان کار تصحیح، ترجمه و توضیح توسط مترجم (سعید رحیمیان) انجام شده است. ترجمه کتاب المعرفه یعنی دفتر دانایی، دارای فهرست کاملی از آیات، احادیث، اشعار فارسی، اشعار عربی، دسته‌بندی موضوعی مسائل کتاب المعرفه، فهرست موضوعی، نمایه‌ نام‌ها و فهرست برخی منابع تعلیقات است. .

در یکی از مسائل کتاب (مسأله 274) که به‌عنوان نمونه ذکر می‌شود، می‌خوانیم: بدان، هنگامی‌که تو وحدت حقیقت وجودی را دانستی و به حکم مقام معیت فهمیدی که حق، از یک وجه خلق است و خلق از وجهی حق است و دانستی که در مقام تفرقه، حق حق است و خلق خلق و همچنان فهمیدی که کل حق بلا خلق در مقام مطلق است و کل خلق بلا حق در مقام فرق مطلق است و تحقیق در این مقامات کردی؛ خواه در مقامات جمع باشی یا در مقامات فرق، در این هنگام این مباحث تو را ضرری نمی‌رساند و تو مخلص موحد هستی و همچنین با همه سابقین و همه لاحقین هستی؛ چرا که تو قابل به کل مراتب و عابد خداوند متعال در همه مراتب هستی.

منبع مقاله

1. مقدمه و فهارس فنی کتاب.
2. رحیمیان، سعید، دفتر دانایی (کتاب المعرفة) (ترجمه المعرفه)، تهران، نگاه معاصر،1391ش.
3. عثمان یحیی، مؤلفات ابن عربی، تاریخها و تصنیفها، مصر – قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 2001م.