شرح الأربعین (قاضی سعید قمی)
شرح الأربعين یا «الأربعون حديثاً»، نوشته قاضی سعید قمی (درگذشته 1107ق)، به شیوه چهل‌حدیث‌‌نگاری در تفسیر و تأویل احادیث اهل‌بیت(ع) به رشته تحریر درآمده است. شرح هر حدیث را می‌توان رساله مستقلی دانست. این اثر با تصحیح و توضیحات نجفقلی حبیبی منتشر شده است.
| شرح الأربعین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قاضی سعید قمی، محمدسعید بن محمدمفید (نویسنده) حبیبی، نجفقلی (محقق) |
| ناشر | میراث مکتوب |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1421ق. = 2000م. = 1379ش |
| چاپ | یکم |
| شابک | 964-6781-34-9 |
| موضوع | اربعينات - قرن 11ق. احاديث شيعه - قرن 11ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ق2الف4 / 143 BP |
شرح الاربعین، مشتمل است بر یک مقدمه و شرح بیست‌وسه حدیث، که البته تعداد احادیث چنان‌که در فهرست متن مصحّح نیز آمده، بیست‌‌وهفت حدیث ضبط شده است، اما در ترتیب احادیث شماره‌های نوزده تا بیست‌ودو از شرح افتاده است. به هر تقدیر آنچه در دست است شرح بیست‌وسه حدیث است که قاضی سعید قمی در شرح هر‌یک به‌تناسب مقام به بحث‌های ادبی، عرفانی و فلسفی درباره آن پرداخته و در انجام آن نظر به احادیث دیگر غیر آنچه در این اثر ضبط شده و اقوال عـارفان و حـکیمان داشته است. وی مباحث خود را چنان‌که شایسته دانسته است، تحت عناوین فرعی متنوعی از قبیل «اشاره»، «هدایه»، «ارشاد»، «اشراق»، «تنویر» و «تتمیم اشراقی» به‌ترتیب درآورده است. این شیوه را شاید بـتوان ناشی از ذوق عرفانی و گرایش‌های اشراقی وی دانست[۱]. ظاهراً او در نگارش این اثر کتاب دیگرش شرح توحید را مد نظر داشته و به آن ارجاع داده و بالعکس[۲].
این کتاب همان طور که مصحح محترم در مقدمه خود یاد می‌کند، با عناوین «الاربعون حدیثا»، «شرح اربعین»، «اربعین قاضی سعید» در منابع نامی از آن برده شده است[۳].
انگیزه اساسی قاضی سعید قمی را در تألیف شرح الاربعین شاید بتوان همان جوهره اندیشه وی یعنی الهیات تنزیهی دانست؛ چه، اینکه او مقتضای مضامین احادیث و روایات را در جهت تأیید اندیشه‌هایی از این دست می‌دانست و بـا تمسک به احادیث و اخـبار بـه بیان آراء خود و تقویت و تأیید آنها می‌پرداخت[۴].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه مصحح.
- فنا، فاطمه، «نقد و معرفی کتاب: شرح الأربعین و نکاتی درباره اندیشه قاضی سعید قمی»، آینه میراث، پاييز و زمستان 1379، شماره 10 و 11، ص19 تا 22