التحصيل من المحصول
التحصيل من المحصول، اثر سراج‌الدین محمود بن ابوبکر ارموی (متوفی 682ق)، تلخیص کتاب «المحصول في الأصول» امام فخرالدین محمد بن عمر رازی (متوفی 606ق) است که با تحقیق عبدالحمید علی ابوزنید، به چاپ رسیده است.
| التحصيل من المحصول | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابوزنید، عبدالحمید(محقق) سراج‌الدین ارموی، محمود بن ابی‌بکر (نویسنده) |
| ناشر | مؤسسة الرسالة |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1408ق. = 1988م. |
| چاپ | چاپ اول |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /س4ت3 / 155/8 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
این کتاب که رساله دکترای محقق بوده و نگارش آن در سال 1398ق، به پایان رسیده، با مقدمه مفصلی از وی آغاز و در دو جلد تنظیم شده است.
در این مقدمه، ابتدا به شرح حال ارموی پرداخته شده و علاوه بر اشاره به نسب و مولد وی[۱]، اطلاعات مفیدی پیرامون مکاتب اصولی دوران زندگی[۲]، سفرهایی که وی برای کسب دانش انجام داده[۳]، علوم و منزلت او نزد علما[۴] و شیوخ و اساتید وی در اختیار خواننده قرار گرفته[۵] و در پایان، ضمن معرفی آثار و تألیفات او، به خصوصیات و ویژگی‌های کتاب، اشاره شده است[۶].
تاریخ نگارش
نسخ کتاب بر این امر دلالت دارند که ارموی قطعا آن را قبل از سال 655ق، به رشته تحریر درآورده است[۷].
اهمیت کتاب
آنچه نشانگر اهمیت کتاب است، اقبال و توجه خاص علما، در زمان ارموی و پس از آن به این تلخیص می‌باشد[۸].
علمای اصول، بر این موضوع اتفاق نظر دارند که علم اصول در قرن پنجم هجری، به چهار کتاب زیر، منتهی می‌شده است:
- «العمد» قاضی عبدالجبار بن احمد معتزلی (متوفی 415ق)؛
- «المعتمد» ابوالحسین بصری معتزلی (436ق)؛
- «البرهان» امام‌الحرمین عبدالملک بن یوسف جوینی (متوفی 478ق)؛
- «المستصفی» ابوحامد غزالی (متوفی 505ق).
این چهار کتاب نیز به دو کتاب زیر، منتهی شده است:
- «الإحكام في أصول الأحكام» سیف‌الدین آمدی (متوفی 631ق)؛
- «المحصول في الأصول» امام فخرالدین محمد بن عمر رازی (متوفی 606ق)، که اثر حاضر، تلخیص آن می‌باشد[۹].
ویژگی‌های کتاب
از جمله ویژگی‌های مهم اثر حاضر، آن است که ارموی به‌تبعیت از فخر رازی، اقوال علمای پیش از خود، مخصوصا علمای قرن سوم و چهارم هجری را در آن گرد آورده است که از جمله آنها، می‌توان به افراد زیر، اشاره نمود:
- عیسی بن ابان بن صداقه حنفی (متوفی 220ق)، صاحب کتاب «إثبات القياس» و «اجتهاد الرأي»؛
- ابراهیم بن سیار بن هانی، معروف به «نظام» (متوفی 221ق)، شاگرد ابی‌هذیل علاف و استاد جاحظ و صاحب کتاب «النكت»؛
- داود بن علی بن داود اصفهانی ظاهری (متوفی 270ق)، صاحب کتاب «إبطال القياس»؛
- احمد بن عمر بن سریج (متوفی 306ق)، شاگرد ابوداود سجستانی؛
- عبدالله بن احمد ابوالقاسم کعبی (متوفی 319ق)؛
- عبدالسلام بن محمد بن عبدالوهاب ابوهاشم جبایی (متوفی 321ق)؛
- ابوالحسن اشعری علی بن اسماعیل (متوفی 324ق)؛
- حسن بن احمد اصطخری شافعی (متوفی 328ق)؛
- محمد بن عبدالله ابی‌بکر بغدادی صیرفی (متوفی 330ق)؛
- حسن بن حسین بن ابی‌هریره شافعی (متوفی 345ق)؛
- عبیدالله بن حسن بن دلال بن دلهم کرخی (متوفی 340ق)؛
- احمد بن علی ابی‌بکر رازی حنفی، معروف به جصاص (متوفی 370ق)، از شاگردان ابوالحسن کرخی و ابوالعباس اصم؛
- معافی بن زکریا نهروانی (متوفی 390ق)؛
- محمد بن محمد بن جعفر، معروف بن ابن دقاق (متوفی 392ق)؛
- ابراهیم بن احمد ابواسحاق مروزی (متوفی 340ق)؛
- ابوعلی محمد بن خلاد بصری، شاگرد ابوعلی و ابوهاشم جبایی؛
- ابومسلم اصفهانی محمد بن علی بن بحر معتزلی (متوفی 322ق)[۱۰].
افراد مذکور، همگی از علمای علم اصولند. ارموی، علاوه بر ایشان، اقوال بسیاری از علمای دیگر را، مخصوصا در مباحث لغوی و برخی مسائل کلامی، ذکر کرده است که از جمله آنها، عبارتند از: عبدالله بن سلیمان صیمری (متوفی 250ق)، خلیل بن احمد فراهیدی (متوفی 170ق)، محمد بن عبدالوهاب بن سلام جبایی معتزلی (متوفی 303ق)، سیبویه ابوبشر عمرو بن عثمان (متوفی بعد از 200ق)، ابوعبدالله حسین بن علی بصری معتزلی (متوفی 369ق) و...[۱۱].
تأثیر کتاب در آثار پس از خود
این کتاب، به دلیل اهمیت و ارزشی که داشته است، در آثار پس از خود، تأثیر زیادی داشته و بسیاری از علما، در آثار خود، از آن استفاده کرده‌اند که از جمله آنها عبارتند از:
- تاج‌الدین کردی (از شاگردان ارموی)؛
- صفی‌الدین ابوعبدالله محمد بن عبدالرحیم هندی ارموی شافعی (از شاگردان ارموی)؛
- بدخشی در «مناهج العقول»؛
- شمس‌الدین محمد بن محمود اصفهانی (متوفی 678ق) صاحب «الحاصل»[۱۲].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد و فهارس آیات، احادیث، آثار، اعلام، فرق، کتب، اشعار و امثال و منابع مورد استفاده محقق در تحقیق نصوص، در انتهای جلد دوم آمده است.
در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع[۱۳]، اشاره به اختلاف نسخ[۱۴] و معرفی مختصر برخی از اعلام مذکور در متن[۱۵]، به توضیح و تشریح برخی از واژگان[۱۶] و عبارات متن، پرداخته شده است[۱۷].
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه، ج1، ص15
- ↑ ر.ک: همان، ص17
- ↑ ر.ک: همان، ص23
- ↑ ر.ک: همان، ص27
- ↑ ر.ک: همان، ص36
- ↑ ر.ک: همان، ص50-158
- ↑ ر.ک: همان، ص125
- ↑ ر.ک: همان، ص67
- ↑ ر.ک: همان، ص66-67
- ↑ ر.ک: همان، ص112-115
- ↑ ر.ک: همان، ص115
- ↑ ر.ک: همان، ص126-127
- ↑ ر.ک: پاورقی، ج1، ص203
- ↑ ر.ک: همان، ص305
- ↑ ر.ک: همان، ص253
- ↑ ر.ک: همان، ص202
- ↑ ر.ک: همان، ص230
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.