مفضل بن سلمة، ابوطالب

نام	ابوطالب مفضل بن سلمة بن عاصم
نام‎های دیگر	ابوطالب مفضل بن سلمة م‍ف‍ض‍ل‌ ال‍ک‍وف‍ي‌
نام پدر	سلمة بن عاصم
متولد
محل تولد	بغداد
رحلت	290ق/903م
اساتید	ابن اعرابی عمر بن شبه محمد بن شداد مسمعی ابن سکیت
برخی آثار
کد مؤلف	AUTHORCODE34061AUTHORCODE

ابوطالب مفضل بن سلمة بن عاصم (؟-‌ حدود 290ق/903م)، کاتب، ادیب، لغوی و شاعر کوفی، معاصر با خلیفه اول عباسی، از شاگردان ابن اعرابی (متوفی 231ق) و ابن سکیت (متوفی 244ق)، از اساتید ابوبکر صولی (متوفی 335ق) و صاحب کتاب «ما تلحن فيه العامة».

ولادت

در میان منابع، از چگونگی و تاریخ ولادت و تربیت وی، سخنی به میان نیامده است. به‌ احتمال زیاد وی در بغداد به دنیا آمده و در یکی از محله‌های آن به نام «باب خراسان» سکونت داشته است.

تحصیلات

وی علوم اولیه را در کوفه، نزد پدرش آموخته و از برخی علما، مانند عمر بن شبه مورخ (متوفی 262ق)، محمد بن شداد مسمعی معتزلی (متوفی 278ق)، یعقوب بن اسحاق بن ابی‌اسرائیل و ابن سکیت صاحب «إصلاح المنطق» روایت کرده و همراه با ابوبکر بن انباری، ابن کیسان و ابوموسی حامض، در مجالس درس ثعلب امام کوفیین در لغت و نحو، شرکت نموده است.

مفضل به‌عنوان «کثیرالنقل در روایت و نقل لغت» توصیف شده است، تا جایی که به استدراک اثر معروف خلیل بن احمد فراهیدی، با نام «كتاب العين» پرداخته و آن را تحت عنوان «البارع»، به نگارش درآورده است، اما متأسفانه پیش از تکمیل آن، درگذشت.

اساتید

اساتید و شیوخ وی عبارتند از:

1. ابن اعرابی (متوفی 231ق)؛
2. ثعلب احمد بن یحیی (متوفی 291ق)؛
3. ابن سکیت (متوفی 244ق)؛
4. پدرش سلمة بن عاصم (متوفی 270ق) که از اصحاب فراء بود؛
5. طوسی، ابوالحسن علی بن عبدالله، از اصحاب ابوعبید؛
6. عمر بن شبه (متوفی 262ق)؛
7. محمد بن شداد مسمعی (متوفی 279ق)؛
8. یعقوب بن اسحاق بن ابیاسرائیل ابویوسف.

شاگردان

در کتب تراجم، نامی از شاگردان وی برده نشده و فقط، ابوبکر صولی (متوفی 335ق) به‌عنوان شاگرد وی معرفی شده است که در سال 290ق، در خانهاش در باب خراسان بغداد، روایت شنیده است.

وفات

منابع در تعیین سال وفات او اختلاف کرده و هیچ مطلب قابل اعتمادی که تاریخ دقیق درگذشت وی را تعیین نماید، وجود ندارد. مرزبانی او را متوفی 250ق دانسته که شکی نیست این امر، سهلانگاری میباشد. ابن قاضی شهبه در کتاب «الطبقات» خود، تاریخ وفات او را 300ق ذکر کرده است. «كشف الظنون» حاجی خلیفه، تاریخ درگذشت وی را 290ق دانسته که بر طبق شواهد، نزدیکتر به واقع است.

آثار

کتب و آثار زیر، از تألیفات وی دانسته شده است:

1. «الفاخر» (درباره امثال عرب)؛
2. «كتاب الملاهي و أسمائها» (درباره آلات موسیقی)؛
3. «البارع في اللغة»؛
4. «ما تلحن فيه العامة»؛
5. «ضياء القلوب في معاني القرآن»؛
6. «الاشتقاق»؛
7. «خلق الإنسان»؛
8. «الزرع و النبات و النخل و أنواع الشجر»؛
9. «الرد على الخليل و إصلاح ما في كتاب العين من الغلط و المحال و التصحيف»؛
10. «المدخل إلى علم النحو»؛
11. «المقصور و الممدود»؛
12. «ما يحتاج إليه الكاتب»؛
13. «الأنواء و البوارح»؛
14. «الخط و القلم»؛
15. «الطيف»؛
16. «الطيب»؛
17. «جلاء الشبهة في الرد علی المشبهة»؛
18. «جماهير القبائل»؛
19. «التاريخ في علم اللغة»؛
20. «شعر الصمة القشيری».

منابع مقاله

1. مفضل بن سلمه، ابوطالب، «ما تلحن فيه العامة»، بینا، بی‌جا، بی‌تا.
2. بی‌نام، «المفضل بن سلمة»، برگرفته از پایگاه اطلاع رسانی راسخون، پنج‌شنبه، 8 اردیبهشت 1401، به آدرس اینترنتی:

https://ar.rasekhoon.net/mashahir/show/1286497/