المعجم الوسیط
المعجم الوسیط، فرهنگی سنتی-مدرن است که توسط فرهنگستان زبان عربی قاهره با مشارکت انجمنی تخصصی و به شیوه ریشه‌ای/جذری در قالب دو مجلد انتشار یافت. ابراهیم مصطفی، احمد حسن زیات، حامد عبدالقادر و محمدعلی نجار گردآورندگان این معجم هستند.
| المعجم الوسیط | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مصطفی، ابراهیم (نویسنده)
زیات، احمد حسن (نویسنده) عبدالقادر، حامد (نویسنده) نجار، محمدعلی (نویسنده) |
| ناشر | دار الدعوة |
| مکان نشر | ترکيه - استانبول |
| سال نشر | 1989م. |
| چاپ | چاپ يکم |
| موضوع | زبان عربي - واژه نامهها |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /م6 1368 / 6622 PJ |
ساختار
ترتیب آرایش واژگان در المعجم بر اساس حرف اصلی اول و سپس دوم و سوم هر واژه، به‌جز وام‌واژه‌ها، که ترتیب هجایی دارند، می‌باشد.
این معجم به 28 باب تقسیم شده است. [۱]
در جلد اول کتاب از همزه تا حرف ضاد و در جلد دوم باقی حروف ارائه شده است.
کلمات اصیل و قدیمی و جدید و معاصر را گرد آورده و کلمات قرن بیستم را در کنار کلمات عصر جاهلی و صدر اسلام قرار داده است. همچنین به ذکر کلمات آشنا و اصطلاحات علمی و فنی و کلمات زندگی روزمره توجه دارد و اهتمام خاصی به چگونگی توضیع کلمه و ترتیب صیغه‌های فعلی و اسمی در هر کلمه دارد. [۲]
گزارش محتوا
المعجم الوسیط فرهنگی لغوی و معاصر است که توسط کمیته‌ای از اعضای فرهنگستان زبان عربی قاهره و کارشناسان معجم‌نگاری نگارش و انتشار یافته است. این کمیته بر اساس مقررات و شیوه‌های مصوّب فرهنگستان زبان عربی، چاپ اول این کتاب را با نظارت خود ارائه داد. سپس گروهی دیگر اقدام به چاپ دوم آن نمود و بازنگری چاپ دوم نیز توسط گروه اول و چاپ سوم هم توسط گروه سوم به سامان رسید.[۳]
فرهنگ المعجم الوسیط پس از ربع قرن تلاش و برنامه‌ریزی علمی، در نیمه دوم سده بیستم میلادی توسط گروهی زبان‌شناس و آکادمیک سنتی و نوگرا انتشار یافت. در مقدمه معجم، از زبان دکتر ابراهیم مدکور آمده است: این معجم به شیوه‌ای محکم به گذشته پیوند خورده است و زمان حاضر را با صادق‌ترین تعبیر بیان می‌کند.[۴]
اهداف فرهنگستان از انتشار این معجم عبارت است از:
- پاسخگویی به نیاز فرهیختگان به معانی واژگان و اصطلاحات شایع.
- پاسخ به نیاز پژوهشیان و دانشوران در فهم متون نثری و شعر قدیم.[۵]
- جمع‌آوری کلمات قدیم وجدید. [۶]
- توسعه دادن به اصطلاحات علمی پرکاربرد. [۷]
- جمع‌آوری کلمات پرکاربرد روزمره زندگی. [۸]
- نوگرایی زبانی. [۹]
در وجه‌تسمیه المعجم الوسیط باید گفت که منظور از وسیط این است که این معجم، متوسط است؛ زیرا از لحاظ حجمی، میان معجمی بزرگ و معجمی مختصر، که اولی قبل و دومی بعد از الوسیط توسط فرهنگستان منتشر شده است، قرار دارد. تأیید این مطلب را دکتر ابراهیم مدکور در مقدمه چاپ اول به دست داده است.[۱۰]
به سبب آنکه این فرهنگ لغت یک ابداع جدید در عصر کنونی است از ارزش بسیار بالایی برخوردار است و بر بسیاری از فرهنگ لغت‌های جدید که تاکنون نوشته شده، برتری دارد. [۱۱]
نشانه‌های سنّت‌گرایی در المعجم الوسیط:
- پایه این معجم، لغت و اساس شرح و تفسیر واژگان، زبان فصیح عربی و رعایت گزینش واژه‌های آسان و مأنوس است.
- این معجم شیوه ریشه‌ای (اشتقاقی) را اساس کار قرار داده و به ترتیب الفبایی مطلق نگرویده است.
- هر لغتی پس از بحث و کنکاش توسط کمیته‌ای متخصص وارد معجم شده است. این کمیته معمولاً متشکل از اعضای فرهنگستان بوده که چندین کارشناس و متخصص به آن‌ها کمک می‌کرده‌اند.
- مؤلفان معجم به آیات قرآن و احادیث نبوی و ضرب‌المثل‌های عربی و اصطلاحات بلاغی بر جای مانده از نویسندگان و شاعران فصیح استناد کرده‌اند.[۱۲]
نوآوری در نگارش:
- شرح معانی واژگان به شیوه ساده، به‌طوری‌که نیاز خواننده را در فهم الفاظ، اصطلاحات و عبارات برطرف می‌سازد.
- تعریف علمی واژه‌ها و عباراتی که بایسته شرح هستند.
- اختصارگویی و پرهیز از تکرار و شاخه‌به‌شاخه شدن.
- اعراب‌گذاری درست برای کلماتی که نیاز به اعراب دارد.
- پایبندی به ارجاع خواننده از یک واژه به واژه جست‌وجوشونده.
- رعایت شیوه واحد در رسم‌الخط و علائم اختصاری.
- تعیین نوع واژه از لحاظ جامد یا مشتق، مفرد یا جمع، مذکر یا مؤنث.
- ارائه عکس‌ها و تصاویر توضیحی برای واژه‌های مربوط به گیاهان و حیوانات غیر مشهور و وسایل و ادوات تمدن جدید.[۱۳]
نوآوری در ترتیب:
- ترتیب مدخل‌های معجم و مواد و کلمات آن به شیوه‌ای دقیق و با هدف آسان‌یابی واژه‌ها و تسریع در رسیدن به واژه موردنظر.
- پایبندی به شیوه‌ای واحد در ترتیب و چینش داخلی مدخل‌ها؛ مانند آوردن فعل‌ها قبل از اسم‌ها، مجرّد قبل از مزید، لازم قبل از متعدی، ثلاثی قبل از رباعی، معنای حسی قبل از عقلی و حقیقی قبل از مجازی.[۱۴]
در المعجم کلمات اجنبی بسیاری داخل شده است؛ مثل فونغراف، تلفزیون، اکردینال، الکترون و تکنولوجیا. این کلمات با رمز د مشخص شده‌اند. بسیاری از کلماتی که نویسندگان و روزنامه‌نگاران کنونی به کار برده‌اند، پس از تصویب فرهنگستان در المعجم آمده‌اند؛ از جمله: القمر الصناعی (ماهواره)، قصف المدافع (بمباران توپخانه‌ای) و الشجب و الادانه (نابودی).[۱۵]
ترتیب آرایش واژگان در المعجم بر اساس حرف اصلی اول و سپس دوم و سوم هر واژه، به‌جز وام‌واژه‌ها، که ترتیب هجایی دارند، می‌باشد؛ اما کسی بر این نیست که این ترتیب، جدید است؛ مثلاً ابو‌عمرو شیبانی (متوفی 213ق) در کتاب الجیم بر المعجم تقدیم دارد؛ گرچه او به حرف اول کلمات آغازین باب‌ها اکتفا نموده و کلمات داخل باب‌ها را بدون ترتیب آورده است. زمخشری (متوفی 538ق) نیز اساس البلاغة خود را بر اساس حرف اول کلمات تنظیم نموده است.[۱۶]
وضعیت کتاب
این معجم مشتمل بر سی هزار کلمه و شش‌صد تصویر است. در دو جلد قطور مشتمل بر قریب به 1200 صفحه در سه ستون نوشته شده است.[۱۷]
پانویس
- ↑ ر.ک: هوشنگی ماهر، پرنیان، ص 209
- ↑ ر.ک: هوشنگی ماهر، پرنیان، ص 208
- ↑ ر.ک: مطر، عبدالعزیز، ص67
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: هوشنگی ماهر، پرنیان، ص 209
- ↑ ر.ک: هوشنگی ماهر، پرنیان، ص 209
- ↑ ر.ک: هوشنگی ماهر، پرنیان، ص 209
- ↑ ر.ک: هوشنگی ماهر، پرنیان، ص 209
- ↑ ر.ک: مطر، عبدالعزیز، ص67
- ↑ ر.ک: هوشنگی ماهر، پرنیان، ص 209
- ↑ ر.ک: مطر، عبدالعزیز، ص75
- ↑ ر.ک: همان، ص68
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص74
- ↑ ر.ک: مقدمه ابراهیم مدکور بر طبع اول، ص10
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- مطر، عبدالعزیز، «المعجم الوسیط»، ترجمه حسین علینقیان، کتاب ماه ادبیات، تیر 1388، شماره 141، صفحه 66 تا 75؛ به آدرس اینترنتی
- هوشنگی ماهر، پرنیان، «واژگان نوظهور در فرهنگ لغت‌های معاصر زبان عربی (پژوهش در دو فرهنگ لغت «المکنز الکبیر» و «المعجم الوسیط»)»، پژوهش در آموزش زبان و ادبیات عرب پاییز و زمستان 1400، شماره 4 (21 صفحه - از 200 تا 220)آدرس اینترنتی:
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1849109/