رسم المصحف دراسة لغوية تاريخية
رسم المصحف، دراسةٌ لغوية تاریخیَّةٌ، تألیف دكتر غانم قَدُّورى الحَمَد، پيرامون يكى از موضوعات علوم قرآن، يعنى مسالۀ نگارش و كتاب مصحف(قرآن) نوشته شده است.
| رسم المصحف دراسه لغویه تاریخیه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حمد، غانم قدوری (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | دراسه لغویه تاریخیه |
| ناشر | دار عمار |
| مکان نشر | عمان - |
| سال نشر | 1425 ق یا 2004 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | قرآن - تاریخ
قرآن - رسم الخط و کتابت مصحف عثمان |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 73 /ح8ر5 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مؤلف مطالب كتاب را حدود 25 سال قبل براى اخذ مدرک فوق ليسانس از دانشكدۀ علوم دانشگاه قاهره (مصر) نوشته است كه پس از مدتى تصميم مى‌گيرد آن را به عنوان كتاب درسى ارائه نمايد كه بعد از انجام اصطلاحات و يا اضافه نمودن مطالبى آن را به چاپ رسانيده است وى مباحث كتاب را در شش فصل ارائه نموده كه خلاصۀ مطالب آن به قرار زير است.
فصل اول:در اين فصل پيرامون كتابت و نوشتن در ميان اقوام عرب سخن گفته است[۱] در ابتدا مسالۀ اصل كتابت در ميان عربها و رابطۀ خط آنها و خطوط سامى بررسى شده است[۲] و در اين زمينه چگونگى نوشتن توسط عربها و ترتيب حروف و نيزاسامى حروف و سير تكاملى آنها بحث شده است در ادامۀ اين فصل ویژگی‌هاى خط عربى مورد بحث قرار گرفته، ديدگاههاى علماء قديم و جديد مورد بررسى قرار گرفته است
فصل دوم:در اين فصل پيرامون تاريخ كتابت قرآن كريم و جمع قرآن بحث شده است[۳].در اين زمينه ابتدا كتابت و جمع قرآن در زمان پيامبر(ص) و در زمان خليفۀ اول را توضيح مى‌دهد آنگاه توحيد مصاحف در زمان خليفۀ سوم(عثمان) را بررسى كرده اسباب و علل آن را بيان داشته است[۴].
در ادامۀ اين فصل حديث معروف سبعة احروف را ذكر نموده ديدگاههاى علماء دربارۀ معناى آن مورد بررسى قرار گرفته، رابطۀ مصحف عثمانى و حروف هفت‌گانه (حديث سبعة احرف) را توضيح داده است[۵]
فصل سوم:اين فصل دربارۀ رسم الخط مصحف عثمانى سخن مى‌گويد[۶] وى در ابتدا مصادر و منابع رسم الخط را بحث مى‌نمايد كه در اين رابطه برخى از کتاب‌هايى كه دربارۀ رسم الخط مصحف عثمانى، تألیف شده‌اند را معرفى مى‌نمايد آنگاه برخى از مصحف‌هاى خطى موجود را معرفى كرده است در ادامۀ اين فصل ديدگاههاى علماء سلف و گذشته پيرامون رسم الخط مصحف عثمانى بيان شده است[۷].
فصل چهارم:اين فصل كه از مهمترين و طولانى‌ترين مباحث كتاب مى‌باشد دربارۀ رسم الخط مصحف عثمانى بحث نموده است[۸].وى در اين زمينه در ابتدا علامتهايى كه در مصحف عثمانى به صورت رمز نگاشته مى‌شده همچون علامت فتحه و يا كسره و يا تنوين كه به صورت‌هاى متفاوت نگارش مى‌شده را ذكر كرده توضيحات مفصلى پيرامون هر كدام از آنها بيان كرده است.[۹]
آنگاه ديدگاههاى علماء گذشته و علماء عصر حاضر را در اين باره ذكر كرده و مورد نقد و بررسى قرار داده است در پايان فصل پيرامون علامت رمز همزه (ا) در رسم الخط مصحف مطالبى را آورده و بيان مى‌كند كه همزه به دو صورت نگارش مى‌شده يكى با رمز واحد كه همان الف(ا) است و ديگرى با توجه به تحقيق و يا تسهيل بودن آن است كه در صورت تحقيق به حالتهاى مختلف تبديل مى‌شود ولى در صورت تسهيل تبديل نمى‌شود.آنگاه چند قاعده دربارۀ چگونگى همزه در رسم الخط عثمانى ذكر كرده است.
فصل پنجم:در اين فصل دربارۀ كامل شدن و تكامل پيدا نمودن رسم الخط مصحف عثمانى بحث كرده[۱۰] و در اين رابطه ابتدا علامتهاى حركات‌كوتاه، مانند قرار گرفتن نقطه بر روى يك حرف علامت فتحه و در زير آن علامت كسره بوده است توضيحاتى بيان داشته با استفاده از روايات متعدد، ديدگاههاى مختلف را در اين باره بيان كرده است در ادامه، علامتهايى كه براى مشخص نمودن حروف مشابه، به كار مى‌رفته با استفاده از روايات متعددى توضيح داده است، آنگاه علامتهاى مربوط به رسم، سكون تشديد، تنوين و همزه را بيان كرده است در پايان اين فصل دربارۀ چاپ قرآن در عصر حاضر نكاتى را ذكر كرده برخى از اولين قرآنهاى چاپى را معرفى كرده است[۱۱]
فصل ششم:در اين فصل پيرامون رابطۀ بين گفتار(اداء كلمات) و نوشتن، بحث كرده است[۱۲] كه در اين رابطه ابتدا توضيحاتى پيرامون قرائت‌هاى مختلف در سه قرن اول هجرى مخصوصاً زمان حيات پيامبر(ص) ارائه كرده[۱۳]، آنگاه شرائط قرائت صحيح كه عبارت‌ست از:صحت سند و موافقت با خط مصحف و موافقت با زبان عربى است، را تشريح نموده، ديدگاهها را در اين باره نقل كرده است[۱۴] در ادامه مواردى كه مخالفت آن با رسم الخط مصحف جايز است‌ذكر شده است در قسمتى ديگر از اين فصل، كلماتى كه در مصحف‌هاى مختلف عثمانى به صورت‌هاى مختلف نوشته شده مانند اينكه اهل مدينه در سورۀ بقره آيه 132:و أوصى بها... كتابت می‌كردند ولى اهل عراق و وصّى كتابت مى‌نمودند، بررسى شده[۱۵]، آيات مربوطه را از اول تا انتهاى قرآن ذكر كرده است. در پايان اين فصل چند شبهه پيرامون رسم الخط عثمانى را مطرح و پاسخ آنها را داده است[۱۶].
تذكر:با توجه به ویژگی‌ها و مباحث مطرح شده، اين كتاب منبع خيلى مناسبى براى تدريس در مؤسسات و مراكزآموزشى است.
ويژگى‌ها
- استفاده از منابع فراوان و گسترده به گونه‌ایى كه از 274 منبع عربى و 14 منبع انگليسى استفاده شده است
- مباحث ارائه شده همراه با تجزيه و تحليل مى‌باشد
- ديدگاههاى مختلف و علماء فن قرائت و تجويد مورد نقد و بررسى قرار گرفته است.
- آدرس دهى به منابع ديگر جهت اطلاعات بيشتر مانند آنچه كه در صفحۀ 358 در پاورقى شمارۀ يك آورده است
- مباحث ارائه شده سير منطقى دارد.
- مطالب اين كتاب چندين نوبت در مراكز مختلف دانشگاهى جهت تدريس استفاده شده است
نسخه شناسى
كتاب يك جلد، متن آن عربى و داراى 706 صفحه مى‌باشد كه مشخصات آن به قرار زير است:
- نوع كاغذ:اعلاء
- جلد: گالينگور
- نوبت چاپ:دوّم
- تاريخ انتشار:سال 1425 هجرى قمرى
- ناشر:انتشارات دار عمار للنشر و التوزيع، عَمّان
- داراى مقدمه‌ايى از مؤلف
- داراى فهرست:
الف:مصادر و مراجع بحث(مصاحف، کتاب‌هاى عربى، کتاب‌هاى انگليسى)
ب:موضوعات كتاب
- مؤلف:دكتر غانم قَدّورى اَلْحَمَد
- كتاب:رسم المصحف دراسة لغوية تاریخیّة.