علم الرجال تعريفه و كتبه

علم الرجال تعريفه و كتبه، اثر سید عبدالماجد غوری، کتابی است در معرفی علم رجال و اصطلاحات آن و کتبی که در این موضوع، به رشته تحریر درآمده است.

علم الرجال تعريفه و كتبه
پدیدآوران	غوری، سید عبدالماجد (نویسنده)
ناشر	دار ابن کثير
مکان نشر	سوريه - دمشق لبنان - بيروت
سال نشر	1428ق.
چاپ	چاپ يکم
موضوع	حديث - علم الرجال - کتاب شناسي کتاب شناسي
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏غ‎‏9‎‏ع‎‏8 / 114 BP

ساختار

کتاب با مقدمه مؤلف آغاز و مطالب در یک تمهید و چهار فصل، تنظیم شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه، ضمن اشاره به موضوع کتاب و اهمیت آن، به موضوع فصول نیز اشاره شده است.

در تمهید، به تعریف لغوی و اصطلاحی اسناد و بیان اهمیت آن و عنایت و توجه محدثین به این موضوع، پرداخته شده و کتاب «الإسناد من الدين» عبدالفتاح ابوغده (متوفی 1417ق) از مهم‌ترین کتبی که در این زمینه، به رشته تحریر درآمده، شناخته شده است.

در فصل اول، در دو قسمت به شرح ذیل، به تعریف روات و القاب علمی آنان، پرداخته شده است: در قسمت نخست، ابتدا واژه «الراوی»، از لحاظ لغت و اصطلاح محدثین، مورد بحث و بررسی قرار گرفته و سپس، ضمن بیان و توضیح شروط راوی، که عبارتند از: اسلام، عقل، بلوغ، عدالت و ضبط، به اهمیت علم رجال در شناخت درجه صحت روایات و اعتبار آن‌ها، اشاره شده است.

در قسمت دوم، به القاب علمی راویان اشاره و پیرامون هریک، توضیحاتی، ارائه شده است. این القاب، عبارتند از: مسند، محدث، حافظ، مفید، حجت و حاکم.

از جمله دیگر القابی که بدان، راویان را توصیف نموده‌اند، عبارت است از «امیرالمؤمنین در حدیث» که از جمله افرادی که به این لقب، ستوده شده‌اند، عبارتند از: ابوالزناد عبدالله بن ذکوان مدنی تابعی (متوفی 130ق)، ابوبکر هشام بن ابی‌عبدالله دستوایی بصری (متوفی 153ق)، ابوبسطام شعبة بن حجاج واسطی بصری (متوفی 160ق)، ابوعبدالله سفیان بن سعید ثوری کوفی (متوفی 161ق)، ابوسلمه حماد بن دینار بصری (متوفی 167ق) و ابوعبدالله مالک بن انس اصبحی مدنی (متوفی 179ق).

در فصل دوم، به بحث پیرامون علومی پرداخته شده است که به‌واسطه آن، وضعیت راوی از لحاظ قابل اعتماد بودن یا نبودن، مورد بررسی قرار می‌گیرد. در رابطه با هریک از این علوم، ابتدا به تعریف لغوی و اصطلاحی واژگان و اصطلاحات مربوط به آن علم پرداخته شده و سپس، به تألیفات مربوط به هریک، اشاره شده است. این علوم عبارتند از:

1. «صفة من تقبل روايته و من ترد» (صفت کسی که روایتش قبول و کسی که روایتش رد می‌شود): این نوع از علوم حدیث، دارای اهمیت خاصی است؛ زیرا به‌وسیله آن، شروط راوی و محدثی که روایت او قبول شده و بدان احتجاج می‌گردد، مشخص می‌شود.
2. «الجرح و التعديل»: بر طبق تعریفی عام از حاکم نیشابوری در کتاب «معرفة علوم الحديث»، نوع هجدهم از علوم حدیث شناخت جرح و تعدیل است و این دو در اصل، دو نوعند و هر نوعی از آنها دانشی است مستقل .
3. «معرفة الصحابة»: بر طبق تعریف مشهور، صحابی کسی است که به ملاقات پیامبر(ص)، درحالی‌که مؤمن به ایشان بوده، نائل آمده و بر دین اسلام، از دنیا رفته باشد.
4. «معرفة الثقات و الضعفاء»: «ثقه» به معنی عادل ضابط بوده و «ضعیف» اسم عامی است که مشتمل بر تمام کسانی که در ضبط و عدالتشان، طعن وجود داشته باشد، می‌شود.
5. «معرفة الوحدان»: «الوحدان» در لغت، جمع «واحد» بوده و در اصطلاح علم حدیث، به راویانی اطلاق می‌گردد که از هریک از آنها، فقط یک راوی، روایت نقل کرده باشد.
6. «معرفة الرواة المختلطين»: منظور از راوی مختلط، کسی است که اختلالی بر ضبط وی عارض شده، حال یا به دلیل فساد عقل وی بر اثر کهولت سن، یا نابینا شدن یا سوختن و از بین رفتن کتب و یا مواردی نظیر آن.
7. «معرفة الرواة المدلسين»: تدلیس در روایت، به معنای پوشاندن عیب موجود در اسناد روایت و تحسین ظاهر آن می‌باشد.

در فصل سوم، به بحث پیرامون علومی پرداخته شده است که مبین حال شخص روای می‌باشند که عبارتند از:

1. شناخت تابعین و اتباع آنها و مخضرمین؛
2. تاریخ روات؛
3. طبقات روات؛
4. شناخت «الإخوة» و «الأخوات»؛
5. شناخت مدبج؛
6. شناخت روایت اقران؛
7. شناخت اکابر از اصاغر؛
8. شناخت روایت پدران از پسران؛
9. شناخت روایت پسران از پدران؛
10. شناخت سابق و لاحق.

آخرین فصل، به معرفی علومی اختصاص یافته است که مربوط به شناخت اسامی راویان می‌باشد که به‌ترتیب، عبارتند از:

1. شناخت مبهمات (شناسایی رجال یا بانوانی که از ذکر نام آنها در حدیث، غفلت شده است)؛
2. شناخت اسامی، کنیه و القاب مفرده (منحصربه‌فرد)؛
3. شناسایی اسامی و کنیه‌ها؛
4. شناخت کسانی که به اسامی مختلف یا صفت‌های متعددی، معرفی شده‌اند؛
5. شناخت القاب؛
6. شناخت انساب؛
7. شناسایی کسانی که به غیر پدرانشان منسوب شده‌اند؛
8. شناسایی کسانی که به ‌خلاف ظاهر منسوب شده‌اند؛
9. شناخت روات و علمایی که جزو موالی بوده‌اند؛
10. شناخت وطن و شهر راویان؛
11. شناخت مختلف و مؤتلف؛
12. شناخت متفق و مفترق؛
13. شناخت متشابه؛
14. شناخت متشابه مقلوب.

وضعیت کتاب

فهرست مصادر و مراجع مورد استفاده نویسنده، به‌همراه فهرست مفصل و اجمالی موضوعات، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها، به ذکر منابع، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.