الرسائل الرجالية (بیدآبادی)
الرسائل الرجالية، عنوان اثری است در موضوع رجال، از محمدباقر بن محمدتقی شفتی بیدآبادی، معروف به حجت‌الاسلام. این کتاب یک جلدی به زبان عربی نوشته شده و با تحقیق سید مهدی رجایی توسط انتشارات کتابخانه سید حجت‌الاسلام شفتی، برای اولین چاپ در 1417ق به چاپ رسیده است.ظاهرا این کتاب، حاصل جمع رساله‌های مختلف رجالی بوده که نویسنده درباره برخی راویان، نوشته است.
| الرسائل الرجالية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شفتی بیدآبادی، سید محمدباقر (نویسنده) رجایی، سید مهدی (محقق) |
| ناشر | کتابخانه مسجد سيد اصفهان |
| مکان نشر | ايران - اصفهان |
| سال نشر | 1417ق. |
| چاپ | چاپ يکم |
| موضوع | محدثان - سرگذشتنامه |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ش7ر5 / 115 BP |
ساختار
کتاب، حاوی مقدمه محقق و محتوای مطالب در فصل‌های مختلف است.
گزارش محتوا
در مقدمه مهدی رجایی بر کتاب، ترجمه مفصلی از حجت‌الاسلام شفتی ارائه شده است[۱].
عناوین رساله‌های رجالی که در کتاب بیان شده، عبارت است از: رساله‌ای در تحقیق حال ابان بن عثمان و اصحاب اجماع، رساله در تحقیق حال ابراهیم بن هاشم، تحقیق درباره ابوبصیر در رساله با عنوان الإرشاد الخبير البصير، رساله‌هایی در تحقیق حال احمد بن محمد بن خالد برقی، احمد بن محمد بن عیسی اشعری، اسحاق بن عمار، حسین بن خالد، حماد بن عیسی، سهل بن زیاد آدمی، شهاب بن عبدربه، عبدالحمید عطار و پسرش و عمر بن یزید. سپس در رساله‌ای اشخاصی که به ماجیلویه ملقب شده‌اند، بررسی شده‌اند. سپس ادامه بررسی احوال اشخاص دیگری را در رساله‌های بعدی شاهدیم که عبارتند از: محمد بن احمد راوی از عمرکی، محمد بن اسماعیل، محمد بن خالد برقی، محمد بن سنان، محمد بن عیسی یقطینی، محمد بن فضیل و معاویة بن شریح[۲].
نویسنده در ابتدای کتاب، در بخشی که مربوط به بیان حال ابان بن عثمان است، پس از حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر اسلام(ص) و خاندان پاک ایشان، بیان می‌دارد: این مقاله‌ای است در تحقیق حال ابان بن عثمان و بیان اشخاصی که درباره آنان ادعا شده که: «أجمعت العصابة علی تصحيح ما يصح عنهم»[۳]. وی سپس شروع به صحبت درباره ابان بن عثمان می‌کند و مباحث زیر را مطرح می‌نماید: عبارات دال بر قدح وی و پاسخ به آنها، عبارات دال بر مدح وی و قبول روایت از او (مثل إجماع العصابة علی تصحيح ما يصح من هذ الرجل»)، کسانی که چنین اجماعی در حق آنان ادعا شده است، توضیح معنای عبارت «أجمعت العصابة علی تصحيح ما يصح عنه»، صحبت از کفایت این اجماع در توثیق این اشخاص، ایراداتی که بر این مباحث گرفته شده و تعیین تکلیف درباره ابان بن عثمان[۴].
در بخشی از مطالب همین رساله از کتاب که درباره بیان اصحاب اجماع است، می‌خوانیم: ابوعمرو کشی، اصحاب اجماع را در سه طبقه قرار داده است:
طبقه اول: او طبقه اول را از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) قرار داده و گفته است: گروه علمای شیعه (العصابة) بر تصدیق این اشخاص از اولین از اصحاب ابوجعفر(ع) و ابوعبدالله(ع) اجماع کرده‌اند و از فقه آنان پیروی کرده و گفته‌اند: افقه از میان اولین، 6 نفرند: زراره و معروف بن خربوذ و برید و ابوبصیر اسدی و فضیل بن یسار و محمد بن مسلم طایی و افقه از میان این شش نفر، زراره است.
برخی به‌جای ابوبصیر اسدی، ابوبصیر مرادی را ذکر کرده‌اند که همان لیث بن بختری باشد.
طبقه دوم: آنان را از اصحاب امام صادق(ع) قرار داده‌اند. کشّی می‌گوید: گروه علمای شیعه بر تصحيح ما يصح عنهم و تصدیق سخنان تعدادی از اصحاب امام صادق(ع) اجماع کرده‌اند و به فقه آنان اقرار نموده‌اند. این 6 نفر، غیر از افراد پیشین هستند که برشمرده شدند. آنان عبارتند از: جمیل بن دراج و عبدالله بن مسکان و عبدالله بن بکیر و حماد بن عیسی و حماد بن عثمان و ابان بن عثمان.
گفته شده: ابواسحاق فقیه، یعنی ثعلبة بن میمون، معتقد بوده که فقیه‌ترین فرد از میان این افراد، جمیل بن دراج بوده است.
طبقه سوم: کشّی، طبقه سوم راویان را از اصحاب امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) قرار داده و گفته: اصحاب امامیه بر تصحيح ما يصح عنهم و تصدیق این افراد اجماع کرده و بر فقه و علم آنان اقرار دارند. این افراد، 6 نفر هستند و به‌جز افرادی هستند که پیش‌تر در اصحاب امام صادق(ع) از آنان نام برده است. یونس بن عبدالرحمن و صفوان بن یحیی بیاع سابریّ و محمد بن ابوعمیر و عبدالله بن مغیره و حسن بن محبوب و احمد بن محمد بن ابونصر، از این افراد هستند. برخی به‌جای حسن بن محبوب، حسن بن علی بن فضال و فضالة بن ایوب را ذکر کرده‌اند. برخی دیگر هم به‌جای فضاله، عثمان بن عیسی را نام برده‌اند. درهرحال، افقه از میان این افراد، یونس بن عبدالرحمن و صفوان بن یحیی بودند.
نویسنده در ذیل نقل قول فوق می‌نویسد: مخفی نماند که عنوان کلام کشی هرچند دلالت بر این دارد که کسانی که ادعای اجماع درباره آنان شده، 18 نفر هستند، ولی از انضمام برخی از عباراتش به عبارات دیگرش برمی‌آید که این افراد 22 نفرند؛ زیرا او در طبقه اول گفت: برخی به‌جای ابوبصیر اسدی، ابوبصیر مرادی را از اصحاب اجماع می‌دانند و در طبقه سوم هم گفت: برخی به‌جای حسن بن محبوب، حسن بن فضال و فضالة بن ایوب را قبول دارند و برخی به‌جای فضال، عثمان بن عیسی را از این افراد می‌دانند؛ لذا تعداد راویان در طبقه اول، 7 نفر خواهند شد؛ 5 نفرشان افرادی هستند که همه بر اصحاب اجماع بودنشان اتفاق دارند و 2 نفر دیگر هم افرادی هستند که درباره آنان اختلاف هست که عبارت باشند از ابوبصیر اسدی و لیث مرادی بختری. همچنین تعداد در طبقه سوم، 9 نفر خواهد شد؛ 5 نفرشان افرادی هستند که علما بر اینکه از اصحاب اجماع باشند، بر آنان اتفاق نظر دارند، ولی 4 نفرشان یعنی حسن بن محبوب و ابن فضّال و فضاله و عثمان بن عیسی، این‌گونه نیستند[۵].
وضعیت کتاب
دو فهرست اجمالی و تفصیلی از مطالب، در انتهای اثر ذکر شده است. ارجاعات کتاب در پاورقی‌ها ذکر شده است. کتاب دیگری با عنوان «الرسائل الرجالية» از ابوالمعالی محمد بن محمد ابراهیم کلباسی موجود است که با تصحیح محمدحسین درایتی، به چاپ رسیده است و آن کتاب را از جهت تشابه اسمی نباید با این اثر، اشتباه گرفت[۶].
پانویس
منابع مقاله
- فهرست مطالب، مقدمه و متن کتاب.
- پایگاه اینترنتی ویکی‌نور، مقاله الرسائل الرجالية، در تاریخ 26 شهریور 1400ش، به آدرس: