إكليل المنهج في تحقيق المطلب

إكليل المنهج في تحقيق المطلب، اثر محمدجعفر بن محمدطاهر خراسانی اصفهانی کرباسی، حاشیه‌ای است بر «منهج المقال» میرزا محمد بن على بن ابراهیم استرآبادى (متوفى 1028ق) که درباره علم رجال و معرفی سلسله راویان و محدثان نوشته شده است.

إكليل المنهج في تحقيق المطلب
پدیدآوران	کرباسی، محمد جعفر ابن محمد طاهر (نویسنده) حسيني اشکوري، جعفر (محقق)
ناشر	مؤسسه علمي فرهنگي دار الحديث. سازمان چاپ و نشر
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1425ق. = 1383ش.
چاپ	چاپ يکم
شابک	‎964-7489-78-1
موضوع	حديث - علم الرجال
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ک?الف? / 114 BP

کتاب با تحقیق سید جعفر حسینی اشکوری، به چاپ رسیده است.

معرفی اجمالی «منهج المقال»

«منهج المقال» که در بین سه اثر رجالى استرآبادی، به «رجال کبیر» مشهور است، شامل سه جزء بوده که در آن نام‌ها به‌ترتیب حروف الفباى حرف اول و دوم، تنظیم شده‌اند. در این کتاب، نام کتاب‌هاى رجالى مورد استفاده و استناد نویسنده، ذکر شده و براى آنها رمزهایى تعیین شده است و مدارک مورد استناد نویسنده، ذکر گردیده است. این اثر، جامع‌ترین کتاب رجالى، است که به‌واسطه تألیف آن، مؤلفش را به صاحب رجال شهرت داده و بازمى‌شناساند. کثرت تعلیقات و حواشى که بر کتاب زده شده، حکایت از اهمیت این کتاب و پذیرش آن از سوى محققین دارد.

معرفی اجمالی حاشیه

این کتاب، یکی از آثاری است که به شرح و حاشیه کتاب «منهج المقال» استرآبادی پرداخته است. مؤلف که در علم رجال صاحب‌نظر است، نخست قصد داشته کتاب مستقلی در قواعد و مقاصد علم رجال تألیف کند، ولی به دلیل عنایت ویژه علما به کتاب «منهج المقال»، تصمیم به نگاشتن مطالب خود در حاشیه کتاب او گرفته است. وی همچنین چند شرح و حاشیه‌ای را که سایر علما بر «منهج المقال» نوشته بودند و آن مطالب را در خطر نابودی می‌دیده، در این کتاب جمع کرده است. مؤلف در این اثر، حواشی شیخ حر عاملی صاحب «وسائل الشيعة» را با رمز «م د ح»، حواشی شیخ محمد بن حسن بن شهید ثانی صاحب «استقصاء الاعتبار» را با رمز «م د» و حواشی شیخ محمد بن عبدالفتاح تنکابنی را با رمز «م ح د» آورده است.

سخن بزرگان درباره کتاب

آقابزرگ تهرانی در «الذريعة»، این کتاب را با عنوان «رجال المولی محمدجعفر الكرماني الإصفهاني» فهرست نموده است.

شیوه کار محقق و مؤلف

کتاب با مقدمه مفصلی از محقق، آغاز شده است که در آن، ابتدا به شرح حال مؤلف پرداخته شده و اطلاعات مفید و جامعی از وی، شامل ولادت و رشد، شیوخ در اجازه، شاگردان و اجازه‌گرفتگان برای روایت، تألیفات و آثار، وفات و مدفن، اشعار و اولاد در اختیار خواننده قرار گرفته و سپس، ضمن اشاره به اهمیت کتاب، به توضیح شیوه کار نویسنده و اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته در کتاب، پرداخته شده است.

مؤلف، عنوان‌هایی را با تعبیر «ملحق» به کتاب افزوده است و حاشیه خودش بر این کتاب را با تعبیر «أقول» آورده است. وی به‌مناسبت‌های مختلف، به بررسی شیوه‌ها و مبانی مؤلفان در حوزه علم رجال پرداخته و اصطلاحات و شیوه «منهج المقال» را به‌تفصیل، توضیح داده است.

آن‌گونه که مؤلف در آغاز مقدمه گفته، کتاب مشتمل بر اقوال متقدمین و متأخرین در این‌ فن‌ است. مؤلف چون کتاب «منهج المقال» را مشتمل بر جمیع مطالب رجال دانسته‌، کتاب‌ خود‌ را حاشیه‌ای بر آن برشمرده و حواشی علمای هم‌عصر وی را نیز به این کتاب‌ منضم‌ نموده است.

ویژگی‌های کتاب

برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های کتاب را می‌توان در امور زیر، خلاصه نمود:

1. توضیح بسیاری از اصطلاحات رجالی، مانند طبقه، ثقه، عدل، اصل و... و مذاهب و فرق، مانند ناووسیه و کیسانیه؛
2. تبیین مشترکات رجالی و تمییز آنها از یکدیگر، مانند قاسم بن محمد جوهری که بین چند نفر مشترک است؛
3. بیان مبانی رجالی برخی از صاحبان کتب رجالی قدیمی تا عصر مؤلف، مخصوصا متقدمین آنها؛
4. تحقیقات مختص به مؤلف که تا پیش از او، در میان رجالیون، سابقه نداشته است؛
5. بررسی و رد برخی از مطالبی که در بعضی از حواشی کتاب، نوشته شده و توضیح برخی از عبارات آنها؛
6. تصریح مؤلف بر روایاتی که در ترجمه برخی از رجال، مفید بوده و علمای این فن، از آن غفلت کرده‌اند؛
7. اشاره به مباحث غیر رجالی، مانند مباحث تاریخی، از جمله بیعت عقبه و بیعت شجره؛
8. انجام استقصای تام نسبت به برخی از روات، پیرامون کسانی که آن راوی، از آنها روایت کرده و یا کسانی که از آن راوی، روایت کرده‌اند.

وضعیت کتاب

نسخه خطی این کتاب با خط مؤلف، در کتابخانه‌های ایران موجود است. کار تصحیح این کتاب در گروه احیا و تصحیح مؤسسه، در‌ حال‌ اجراست.

از جمله اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته بر روی کتاب، عبارتند از:

1. استنساخ کتاب از نسخ خطی و مقابله و تصحیح آن؛
2. اخراج مصادر مورد استفاده مؤلف و تخریج مآخذ از کتب اصلی در صورت عدم ذکر آنها توسط مؤلف؛
3. تصحیح اغلاط ادبی و سهوی مؤلف؛
4. اعراب‌گذاری اسامی روات، مخصوصا در موارد مشترک، به‌منظور عدم اشتباه آنها با یکدیگر؛
5. تهیه فهارس فنی برای کتاب.

فهارس «آیات»، «روایات»، «اصطلاحات و مسائل مورد بحث»، «کتاب‌های مذکور در متن»، «اماکن و شهرها»، «قبایل، بیوت و فرق»، «مصادر مورد استفاده محقق» و «مطالب»، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع و اشاره به اختلاف نسخ، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. آقابزرگ، تهرانی، «الذريعة إلی تصانيف الشيعة»، ایران، اسماعیلیان قم و کتابخانه اسلامیه تهران، 1408ق.
3. بی‌نام، «طرح‌های در حال اجرای مراکز پژوهشی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، پژوهش و حوزه، پاییز 1381، ‌شماره 11 (از صفحه 146 تا 165)، به آدرس اینترنتی:

   www.noormags.ir/view/fa/articlepage/6743

4. بی‌نام، «منهج المقال في تحقيق أحوال الرجال»، برگرفته از دانشنامه تخصصی کتاب‌شناسی و زندگی‌نامه «ویکی‌نور»، جمعه 14 آبان 1400، به آدرس اینترنتی:

https://wikinoor.ir/%D9%85%D9%86%D9%87%D8%AC_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84_%D9%81%D9%8A_%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82_%D8%A3%D8%AD%D9%88%D8%A7%D9%84_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%84