شرح الجامي علی فصوص الحکم
شرح الجامي علی فصوص الحکم، عنوان شرح یک‌جلدی عبدالرحمن بن احمد بن محمد جامی ملقب به نورالدین(متوفی 898 هجری) به زبان عربی بر فصوص الحکم شیخ اکبر محی‌الدین عربی(متوفی 638 هجری) با موضوع عرفان نظری است. این اثر با ضبط و تصحیح و مقدمه دکتر عاصم ابراهیم کیالی(حسینی شاذلی زرقاوی) به چاپ رسیده است.
| شرح الجامي علی فصوص الحکم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جامی، عبدالرحمن (نویسنده)
ابن عربی، محمد بن علی (نویسنده) کیالی، عاصم ابراهیم (مصحح) |
| ناشر | دار الکتب العلمية |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1425ق. = 2004م. |
| چاپ | چاپ يکم |
| موضوع | ابن عربي، محمد بن علي، 560 - 638ق. فصوص الحکم - نقد و تفسير
عرفان - متون قديمي تا قرن 14 تصوف - متون قديمي تا قرن 14 |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف2 ف60232 / 283 BP |
نورالدین عبدالرحمان جامی عارف و شاعر معروف قرن نهم هجری به‌واسطه نگارش آثار و شروح در تبیین مکتب ابن عربی، تأثیر چشمگیری در گسترش و تداوم آن مکتب در ایران داشته است. وی با غور در آثار ابن عربی، به‌عنوان یکی از شارحان برتر این مکتب، جایگاه ویژه‌ای دارد چنانکه تعلیقاتی بر فصوص الحکم تحت عنوان نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص و نیز شرحی بر فصوص الحکم نگاشته است.[۱]
محقق کتاب در توضیح درباره کتاب و شرح، آن می‌نویسد: ازآنجاکه مدار معرفت الهی و اساسش نزد صوفیه، آن حقایق و اسرار و شرایع ربانی است که پیامبران بر آن فرستاده شده‌اند، ما بر ارائه کتاب «فصوص الحکم» شیخ اکبر ابوبکر محمد بن علی ملقب به محی‌الدین بن عربی حاتمی (متوفی 638 هجری. / 1240 میلادی)، روی آوردیم. البته به دلیل صعوبت این کتاب و مغلق بودن فهم معانی آن بر صوفیه مرید سالک طریق معرفت الهی، اساتید و مشایخ بزرگی به وضع شروحی بر این اثر همت گماردند که از آن جمله می‌توان «الفکوک فی مستندات حکم الفصوص» صدرالدین محمد بن اسحاق قونوی متوفی 673 هجری. شرح شیخ مؤیدالدین جندی متوفی 691 هجری. «مطلع خصوص الکلم فی معانی فصوص الحکم» داود بن محمود قیصری متوفی 751 هجری. شرح صائن‌الدین علی بن محمد ترکه متوفی 835 هجری، شرح شیخ مصطفی بالی زاده افندی متوفی 1069 هجری، شرح شیخ عبدالغنی نابلسی متوفی 1143 هجری با عنوان «جواهر النصوص فی حل کلمات الفصوص» و شرح شیخ عبدالرحمن جامی متوفی 988 هجری که همین کتاب حاضر است و ما به جهت خدمت به رکن ثالث از ارکان دین کامل اسلامی که همان مقام احسان؛ مقام تربیت و سلوک به پادشاه پادشاهان و دانای پنهان‌هاست؛ مقام «أن تعبد الله کانک تراه فإن لم تکن تراه فأنه یراک»، به تحقیق این شرح در راستای نشر آن پرداختیم.[۲]
بدون شک، کتاب‌های تصوف اسلامی کمک مرید است بر اطلاع بر احوال و مقاماتی که سالک الی الله بر آن‌ها گذر می‌کند؛ همان‌گونه که بر حکم و قواعد صوفیه _که کیفیت تحقق احکام مقام اسلام و انوار مقام ایمان و اسرار مقام احسان در وصول به قول خداوند متعال مبنی بر «واعبد ربک حتی یأتیک الیقین» است_ آگاهی می‌یابد. همه این موارد به اشراف و رعایت و تربیت استادش است که عالم به امراض نفوس و قلب و بر ادویه شافیه این امراض می‌باشد؛ چرا که این استاد علوم اسرار و مقامات سه‌گانه دین یعنی اسلام و ایمان و احسان؛ یا شریعت و طریقت و حقیقت؛ و به‌عبارت‌دیگر ملک و ملکوت و جبروت را _به مصداق «العلماء ورثة الانبیاء» و..._ از پیامبر(ص) به ارث برده است. کتاب فصوص الحکم که شیخ اکبر در آن از اسرار الهی که پیامبران الهی به آن‌ها بر امت‌هایشان مبعوث شده‌اند صحبت می‌کند، از برترین مؤلفات شیخ اکبر بلکه از اعظم کتاب تصوف اسلامی است که از اسرار انبیاء و رسل صحبت کرده و بیانگر حقایق وجودیه ثلاث؛ الله و کون و انسان است. و هرآنچه که پس‌ازاین کتاب آمده، شرح یا تفصیل یا بیانی است بر آنچه در این کتاب ذکر شده، و که شیخ اکبر در مقدمه کتابش می‌نویسد: من پیامبر اسلام(ص) را در حالت بشارت در دهه آخر محرم سال 627 هجری در منطقه دمشق دیدم درحالی‌که در دستش کتابی بود. به من فرمود: «این کتاب فصوص الحکم» است. بگیرش و با آن به سمت مردم برو تا از آن بهره ببرند. من گفتم «السمع و الطاعة لله و لرسوله و اولی الامر منا کما امرنا».[۳]
اما شرح شیخ عبدالرحمن جامی یعنی همین کتاب، مرشدی است که مریدان را بر کشف معضلات این کتاب، ارشاد می‌کند. وی تمام شروح فصوص الحکم را که تا زمان خودش نوشته شده بود، به‌دفعات مطالعه کرد و سپس از آن شروح آنچه را که حل مبانی این اثر و توضیح معانی آن بود، انتخاب کرد و بر آن مطالب، اموری را افزود که خداوند باب فهمش را بر او گشوده بود تا جایی که این اثر به تعبیر خود شیخ به‌صورت «کما یبغیه الاصحاب و یرتضیه اولو الالباب». درآمد. درهرحال، در چاپ حاضر از این اثر، متن فصوص الحکم به‌عنوان اصل در بالای صفحات قرار گرفته _و با اختلاف اندکی با آنچه که جامی در شرحش بر آن اعتماد کرده ارائه شده است این اختلاف در حدی نیست که به اختلاف یا تباین در معنی مراد منجر شود_ و متن جامی با خطی از متن فصوص جدا شده و در زیر متن ابن عربی ذکر شده است لذا ترکیب شرح ترکیبی مزجی نیست هرچند عباراتی که در متن شرح جامی ذکر شده، و از متن ابن عربی است و جامی در واقع آن‌ها را شرح داده است در متن شرح، داخل پرانتز و به‌صورت پررنگ‌تر از کلمات شارح تشخیص داده می‌شود.[۴]
محقق، در مقدمه‌ای که بر کتاب نوشته، اندکی درباره جامی سپس زندگی‌نامه ابن عربی و استادان و آثار وی را ارائه می‌کند و بعدازآن عقیده ابن عربی را از مقدمه فتوحات مکیه، می‌آورد، سپس وارد شرح مطالب می‌شویم.[۵]