أسباب حدوث الحروف
اسباب حدوث الحروف، رساله‌ای پیرامون چگونگی پدید آمدن حرف‌های گفتار و وصف حروف زبان عربی است که ابن سينا آن را به زبان عربى تأليف نموده است. او علت و انگيزه این تأليف را پاسخ به درخواست شخصى به نام استاد ابومنصور محمد بن على بن عمر الخيام بيان نموده است که با توجه به نام عمر خيام نيشابورى و اختلاف دوران حيات وى با بو على سينا، معلوم مى‌شود این شخص، عمر خيام ديگرى است که تشابه اسمى با خيام نيشابورى، شاعر بلندآوازه ایرانى دارد.
| اسباب حدوث الحروف | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | أسباب حدوث الحروف القاهره |
| ناشر | دار بيبليون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 2005 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | الفبای عربی
الفبای فارسی زبان عربی - تلفظ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PJ 6321 /الف2الف5 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب، داراى شش فصل است.
گزارش محتوا
شيخ الرئيس، ابتدا به چگونگى تولید حروف پرداخته، سپس فصلى را به آناتومى اندام‌هاى صوتى اختصاص داده است. واژگانى که ابن سينا در این علم به کار برده، در ديگر آثار او ديده نمى‌شود و ممکن است برگردانى از اصطلاحات هندیان باشد، بنا بر این چنين به نظر مى‌رسد که ابوعلى سينا، از روش هندیان در بحث حروف آگاهى داشته است.
وى، رساله حاضر را در شش فصل، دسته‌بندى کرده است که عبارتند از: فصل اول، در سبب حدوث صوت[۱]. فصل دوم، در سبب حدوث حروف[۲]. فصل سوم، در تشريح حنجره و زبان[۳]. فصل چهارم، در اسباب جزئيه حرف حرف حروف عربى[۴]. فصل پنجم، در حروف شبيه به حروف عربى[۵]. فصل ششم، در شنيده شدن حروفى که از حرکات غير نطقيه استماع مى‌شوند[۶].
در فصل اول، چگونگى ايجاد صدا را توضيح مى‌دهد که تموج هوا، از علل آن مى‌باشد و خود تموج هوا، داراى دو علت قرع و قلع مى‌باشد[۷]. در فصل دوم، سبب حدوث حروف بررسى گرديده است که در واقع حروف، به منزله هيئتى هستند برای صوت که بر آن عارض مى‌گردند تا صوتى از صوت ديگر تمیيز داده شود[۸].
حروف، بعضى به لحاظ اصوات، مفرد و بعضى مرکبند. حروف مفرده، عبارتند از: الباء، التاء، الجيم، الدال، الضاء، الطاء، القاف، الکاف، اللام، المیم و النون و ما بقى آنها حروف مرکب مى‌باشند.
در فصل سوم، اعضاى دخيل در اداى حروف که عبارتند از حنجره و زبان، مورد بررسى واقع گرديده‌اند. ابن سينا، مى‌گوید: حنجره، از سه غضروف ترکيب شده است که با تنگ يا گشاد شدن حنجره، حروف مختلفى از آن ايجاد مى‌گردند. زبان نيز به وسيله هشت عضله، حرکت مى‌کند که با حرکت آن نيز کلمات و حروف مختلفى از دهن خارج مى‌شوند[۹].
فصل چهارم، اسباب جزئيه تک تک حروف عربى را بررسى مى‌کند که اگر همزه؛ مثلاً بخواهد از دهن انسان خارج شود، چه عضلات و تحرکاتى در حنجره و زبان بايد انجام گردد و هوا چه مسيرى را با حالت خاصى طى کند تا یک چنين حرفى حاصل گردد[۱۰].
حروفى که در زبان عربى نيستند، مثل حرف «چ» که در فارسی هست ولى در عربى نيست، لکن شباهت‌هایى به حروف عربى دارند، در فصل پنجم این رساله، تشريح گرديده‌اند[۱۱].
در آخرين و ششمین فصل رساله، حروفى که بدون استفاده از حرکات نطقيه، حاصل مى‌شوند، مورد بررسى قرار گرفته‌اند. در این فصل، شيخ الرئيس، چگونگى به وجود آمدن حروفى مانند عين، حاء، خاء، هاء، قاف، غين، کاف، جيم و شين را توضيح مى‌دهد که با اخراج هوا از راه بينى به گونه‌اى خاص، این حروف حادث مى‌گردند[۱۲]. مؤلف، بعد از اتمام این فصل، مى‌گوید: امیدوارم همین مقدار مرا مقرب ساحت استاد بزرگوارم گردانيده باشد و با حمد الهى رساله را به پایان مى‌برد[۱۳].
وضعيت کتاب
رساله، در انتها، داراى یک فهرست مطالب مى‌باشد.