أخلاق العلماء
أخلاق العلماء اثر محمد بن حسین بن عبدالله الآجرى، (متوفى360ق)، با تصحيح اسماعيل بن محمد انصارى، بررسى و بيان اخلاق، صفات و فضايل علما مى‌باشد كه به زبان عربى و در قرن چهارم هجرى، نوشته شده است.
| أخلاق العلماء | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | آجری، محمد بن حسین (نویسنده) انصاری، اسماعیل بن محمد (مصحح) |
| ناشر | دار الصمیعي |
| مکان نشر | ریاض - عربستان |
| سال نشر | 1429 ق یا 2008 م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-9960-58-321-1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب با دو مقدمه از ناشر[۱] و مصحح [۲]در بيان شرح حال مصحح و نویسنده آغاز و مطالب در سه باب و یک ملحقه تنظيم شده است.
نویسنده در بيان مطالب از آيات قرآن كريم و روايات شريف استفاده نموده است.
گزارش محتوا
نویسنده در ابتدا، پس از حمد و ثناى خداوند، مطالبى در مورد فضيلت و ارزش علم و عالم بيان نموده است[۳]. در این بخش، آياتى از قرآن و سنت بيان و شرح شده است. برخى از آياتى كه مؤلف استفاده نموده، عبارت است از:
«انما يخشى الله من عباده العلماء ان الله عزيز غفور».
«و لكن كونوا ربانين بما كنتم تعلمون الکتاب و بما كنتم تدرسون».
باب اول، پيرامون فضليت علما در دنيا و آخرت بوده و نویسنده در آن، رواياتى همراه با ذكر سند نقل نموده و شرح و توضيح داده است[۴].
برخى از روايات این باب بدين ترتيب است:
«فضيلت و برترى عالم بر عابد مانند فضيلت و برترى ماه در شب هلال كامل است بر ساير كواكب و ستارگان، بدرستى كه علماء ورثه انبياء هستند، بدرستى كه انبياء، دينار و درهمى به ارث نمى‌گذارند. همانا ارث آنان علم است. پس كسى كه آن (علم) را اخذ نمايد بهره فراوان برده است»، «یک فقيه، برای شيطان از هزار عابد سخت‌تر است[۵]» و...
مؤلف در این باب، روايتى ذكر نموده كه در آن، آيه ربنا ءَاتنا في الدنيا حسنه... ذكر شده و به این نكته اشاره نموده كه حسنه در دنيا، علم و عبادت است و در آخرت بهشت[۶].
باب دوم، در مورد اوصاف علمايى است كه با علم خود باعث نفع و سود هستند[۷]. مؤلف در این قسمت، هفت صفت از اوصاف علما را ذكر نموده و پيرامون آن‌ها توضيح داده است.
یکى از صفاتى كه بيان مى‌شود صفت طلب علم است[۸]. مؤلف، در توضيح این صفت، بيان مى‌كند كه از جمله صفاتى كه علماء آن را اراده مى‌نمايد، طلب و تحصيل علم مى‌باشد. وى به این نكته اشاره دارد كه خداوند، بر بندگان خود عبادت را واجب نموده و شاخه‌اى از عبادت، علم است.
عناوین صفاتى كه مؤلف در این باب ذكر مى‌نمايد عبارت است از:
صفت مشى علما[۹]؛ صفت مجالست و همنشينى علم[۱۰]ا؛ معروف شدن علما به علم[۱۱]؛ مناظره علما[۱۲]؛ اخلاق و معاشرت علما[۱۳].
باب سوم، پيرامون سؤال خداوند از علما در رابطه با علم و عمل به آن است[۱۴]. این باب، بسيار خلاصه و مختصر بوده و در آن به چند آيه و روايت بدين مضمون اشاره شده كه علما در برابر علم و آگاهى كه دارند، مسئول بوده و بايد به علم و دانسته‌هاى خویش عمل نمايند.
ملحقه کتاب[۱۵]، پيرامون اخلاق عالمان جاهلى است كه به سبب علمشان فريب خورده‌اند.در این ملحقه، تعداد 53 روايت همراه با سند بيان شده است. از جمله این روايات، حديثى از پيامبر(ص) است كه مى‌فرمايند: كسى كه علم را برای غير خدا فراگيرد، يا به سبب علم، غير خدا را اراده نمايد، جايگاهش در آتش است.
آخرين مطلب کتاب، در مورد كسانى است كه با علم خود، باعث نفع به ديگران مى‌شوند[۱۶]. در این بخش نيز برخى از صفات و اخلاق علما و شيوه معاشرت آنان با مردم بيان شده است.
وضعيت کتاب
فهرست مطالب در پایان کتاب آمده است.
مصحح، توضيحات لازم و اختلاف نسخ را در پاورقى بيان نموده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.