أحكام القرآن (جصاص)
أحكام القرآن، تأليف احمد بن على رازى جصاص است. کتاب پيرامون آيات الأحكام نوشته شده است. مؤلف كه از دانشمندان قرن چهارم هجرت مى‌باشد در این کتاب آيات قرآن را مورد بررسى قرار داده و مواردى كه از آنها مى‌توان احكام شرعى را به دست آورد، تشريح كرده، حكم مربوطه را ذكر مى‌كند.
| أحکام القرآن | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قمحاوی، محمد صادق (محقق) جصاص، احمد بن علی (نویسنده) |
| ناشر | دار إحياء التراث العربي |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1405 ق یا 1985 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | تفاسیر فقهی - اهل سنت
تفاسیر فقهی - حنفیه قرآن - احکام و قوانین |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 5 |
| کد کنگره | BP 99/2 /ج6الف3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
وى از ابتداى قرآن؛ يعنى سوره بقره، پس از ذكر آيه و توضيح مختصرى پيرامون آن، چنانچه روايتى از پيامبر در مورد آن آيه وجود داشته باشد ذكر، سپس حكمى را كه آيه بر آن دلالت مى‌كند و يا مى‌توان از آن استفاده نمود بيان مى‌كند؛ مثلاًدر آيه «كتب علیکم الصيام»، مسئله وجوب روزه در ايام رمضان و حكم آن را تشريح مى‌كند و اگر آيات داراى الفاظى هستند كه از نظر معنى نيازمند به توضيح مى‌باشند با استفاده از شعر، معانى آنها را روشن مى‌نمايد.
نكته قابل ذكر این است كه بيشترين مطالب کتاب و احكامى را كه استفاده نموده مربوط است به سوره‌هاى: بقره، آل عمران، نساء، انعام و اعراف كه حدود 4 جلد از کتاب را تشكيل مى‌دهد.
ویژگى‌ها
- پس از ذكر آيه، حكمى كه از آن آيه استفاده مى‌شود را ذكر، سپس اقوال علما پيرامون آن موضوع را بيان مى‌كند.
- جلد اول، باب في نسخ القرآن: در این باب، پس از ذكر آيه شريفه «ما ننسخ من آية...»، مسئله نسخ قرآن را مطرح و اقوال پيرامون آن را توضيح مى‌دهد.
- جلد اول، باب فرض الجهاد: در این قسمت پس از ذكر آيه «و قاتلوا في سبيل الله الذين يقاتلونكم...»، مسئله تشريع حكم جهاد و کیفیت آن را مورد بررسى قرار داد. آيات ديگر كه بيان‌كننده موضوع جهاد است را نيز همراه با برخى از روايات كه از صحابه وارد شده، تشريح مى‌كند.
- جلد سوم، باب الفرائض: در این باب، مسئله ارث و طبقات آن را با استفاده از آيه شريفه «يوصیکم الله في أولادكم للذكر مثل حظ الأنثيين»، بررسى و به دنبال آن مسئله «عول» را توضيح مى‌دهد.
- جلد سوم، باب في طاعة أولى الأمر: در این باب به‌مناسبت آيه شريفه «يا أيها الذين آمنوا أطيعوا الله و أطيعوا الرسول و أولى الأمر منكم»، مسئله اطاعت از أولى الأمر را مطرح و روايات مربوط به اينكه مراد از «أولى الأمر»چه كسانى مى‌باشند را نقل نموده است.
- جلد چهارم، باب الأمر بالمعروف: در این باب، ابتدا مسئله اهمیت امر به معروف را از ديدگاه پيامبر(ص) و فقهاى اسلام مطرح، سپس آياتى كه وجوب امر به معروف و نهى از منكر از آنها استفاده مى‌شود را بيان مى‌نمايد.
- جلد چهارم، پيرامون آيه شريفه «و أعدّوا لهم ما استطعتم من قوة»: وى پس از ذكر این آيه، مسئله آمادگى مسلمانان برای مقابله با مشركين را مطرح نموده و با ذكر چند روايت از پيامبر(ص) توضيح مى‌دهند كه مراد از قوة در آيه، رمى و تيراندازى مى‌باشد.
- جلد دوم، باب حق الزوج على المرأة: در این باب، به‌مناسبت آيه شريفه «و لهنّ مثل الذي عليهن بالمعروف...»، مسئله حقوق متقابل زن و شوهر را مطرح نموده و حقوق هركدام را به‌صورت جداگانه ذكر مى‌نمايد.
- جلد دوم: در این جلد، به‌مناسبت آيه 7 سوره آل عمران، بحث محكم و متشابه را مطرح و پس از تعريف هركدام از آنها، اقوال علما را در این باره ذكر مى‌نمايد.
- جلد پنجم: در این جلد، به‌مناسبت سوره حج، احكام مربوط به حج را مانند طواف زيارت، ايام معلومات، پياده به حج رفتن و... با استفاده از آيات این سوره، تشريح مى‌نمايد.
ساختار
کتاب، 5 جلد مى‌باشد و از طرف مؤلف و محقق آن، فصل‌بندى نشده است؛ فقط برای هر مطلب عنوان باب را ذكر كرده است و لذا داراى ابواب متعددى مى‌باشد كه فهرست برخى از مطالب آن به قرار زير است:
جلد اول[۱]
گفتارى پيرامون بسم الله الرحمن الرحيم[۲]، آيا بسم اللّه جزء سوره‌ها محسوب مى‌شود[۳]، احكام بسم الله، حكم سجود برای غير خدا[۴]، اختلاف فقها در حكم ساحر[۵]، نسخ در قرآن[۶]، استقبال قبله[۷]، وجوب ذكر خدا[۸]، سعى بين صفا و مروه[۹]، نهى از كتمان علم[۱۰]، لعن كفار[۱۱]، تحريم میته[۱۲]، تحريم خون[۱۳]، حكم قصاص، حكم قتل مؤمن به‌واسطه كافر، کیفیت قصاص، واجب بودن وصيت، وجوب روزه، حكم قضاى روزه ماه رمضان، حكم روزه در سفر، اعتكاف، وجوب جهاد، آيا عمره واجب است يا مستحب، تجارت كردن در ايام حج، حكم وقوف به عرفه، حكم وقوف به منى و كوچ كردن از آن[۱۴].
جلد دوم[۱۵]
باب تحريم خمر[۱۶]، باب تحريم قمار، باب تصرف در مال يتيم، باب ازدواج كردن با زن مشرك[۱۷]، باب حيض[۱۸]، اختلاف در كمترين مدت طهر، باب ايلاء، باب حق مرد بر زن و بالعكس، باب عدد طلاق، باب خلع، باب نكاح بدون اذن ولى، باب الرضاع، عده زنى كه شوهر او مرده است، باب منت گذاردن در هنگام صدقه دادن، باب كسب و كار كردن، باب رباخوارى، باب معامله كردن، باب شهود و شهادت دادن، باب شروط شهادت دادن، شاهد و قسم خوردن، باب رهن، اختلاف فقها در انتفاع بردن از رهن، مسئله محكم و متشابه، خلقت عيسى، باب جواز انكار كردن در صورت ترس از قتل، باب وجوب حج، باب وجوب امر به معروف و نهى از منكر، باب كمك گرفتن از اهل ذمه، باب مشاوره كردن پيامبر با مردم در كارها، باب پيرامون قوله تعالى «و لا تحسبنّ الذين قتلوا في سبيل الله»، آمادگى برای جهاد، باب رد كردن اموال يتيمان به آنها، باب تزویج كردن طفل صغير[۱۹]، باب بخشيدن زن مهر خود را به همسرش[۲۰]، باب دفع كردن اموال به افراد سفيه[۲۱]، باب دادن مال به يتيم[۲۲]، باب خوردن مال يتيم توسط ولى او[۲۳]، باب حكم كسانى كه اموال يتيمان را به‌ظلم مى‌خورند.
جلد سوم[۲۴]
باب احكام ارث، ارث بردن فرزندان، حكم ارث كلاله[۲۵]، حكم ارث زن مشرك[۲۶]، حكم ارث مردى كه مى‌میرد درحالى‌كه برگردن او دين است و به آن وصيت كرده است، باب جواز وصيت كردن، ارث شخص مرتد[۲۷]، باب زنانى كه ازدواج كردن با آنها حرام است[۲۸]، حكم ازدواج با دو خواهر، باب مهريه زن[۲۹]، باب تجارت كردن و خيار بيع، باب خيار متبايعين، باب نیکى كردن به پدر و مادر، باب اطاعت كردن از أولى الأمر[۳۰]، اطاعت كردن از پيامبر(ص)[۳۱]، باب قتل خطأ[۳۲]، باب قتل شبه عمد[۳۳]، باب مبلغ و مقدار ديه، نماز مسافر، نماز خوف[۳۴]، باب وقت نمازهاى يومیه، باب مصالحه كردن زن با همسرش[۳۵]، باب آنچه كه بر حاكم واجب است در هنگام حكم كردن بين دو نفر، باب وفاى به عقد و عهد، باب درباره شروط زكات[۳۶]، باب طهارت داشتن برای نماز، باب تجديد وضو[۳۷]، باب حكم غسل جنابت[۳۸].
جلد چهارم[۳۹]
باب تيمم[۴۰]، باب دفن اموات[۴۱]، باب حد جارى كردن بر شخص محارب، باب قطع كردن دست سارق، حكم رشوه، باب اذان[۴۲]، باب سوگند خوردن، باب صيد كردن شخص محرم در حال احرام، باب قوله تعالى «جعل الله الكعبة البيت الحرام»، باب نهى كردن از همنشينى با ستمگران[۴۳]، باب قوله «و لا تأكلوا مما لم يذكر اسم الله عليه»، باب قتل نفس، باب قوله تعالى «إن صلاتي و نسكي»، باب قرائت پشت سر امام جماعت[۴۴]، باب تقسيم كردن غنائم، باب تقسيم كردن خمس، باب حكم اسيران جنگى، باب حكم مشركان (نجس بودن آنها)، باب تعمیر كردن مساجد، باب كسانى كه از آنها جزيه گرفته مى‌شود، باب وجوب پرداخت زكات، وجوب جهاد كردن، معناى فقير و مسكين، كسانى كه نمى‌توان به آنها زكات داد.
جلد پنجم[۴۵]
باب استعاذه،[۴۶] باب نیکى كردن به پدر و مادر[۴۷]، باب سجده كردن، باب گريه كردن در نماز[۴۸]، باب جهر به قرائت در نماز، باب گنج چيست، باب پياده رفتن به حج، باب طواف زيارت، باب محل هدى و قربانى، باب لعان، باب حد قذف، باب ترغيب كردن به نكاح، باب طلاق قبل از نكاح[۴۹]، باب قتال اهل بغى، باب صله ارحام، باب وجوب خطبه در نماز جمعه[۵۰]، باب عده زن حامل.
پانويس
- ↑ ر.ک: همان، ص3
- ↑ ر.ک: همان، ص5
- ↑ ر.ک: همان، ص8
- ↑ ر.ک: همان، ص50
- ↑ ر.ک: همان، ص61
- ↑ ر.ک: همان، ص72
- ↑ ر.ک: همان، ص111
- ↑ ر.ک: همان، ص114
- ↑ ر.ک: همان، ص118
- ↑ ر.ک: همان، ص123
- ↑ ر.ک: همان، ص125
- ↑ ر.ک: همان، ص132
- ↑ ر.ک: همان، ص151
- ↑ ر.ک: همان، ص393
- ↑ ر.ک: همان، ج2 ص2
- ↑ ر.ک: همان، ص2
- ↑ ر.ک: همان، ص15
- ↑ ر.ک: همان، ص20
- ↑ ر.ک: همان، ص341
- ↑ ر.ک: همان، ص350
- ↑ ر.ک: همان، ص353
- ↑ ر.ک: همان، ص356
- ↑ ر.ک: همان، ص359
- ↑ ر.ک: همان،ج3 ص 2
- ↑ ر.ک: همان، ص16
- ↑ ر.ک: همان، ص24
- ↑ ر.ک: همان، ص37
- ↑ ر.ک: همان، ص49
- ↑ ر.ک: همان، ص86
- ↑ ر.ک: همان، ص 177
- ↑ ر.ک: همان، ص180
- ↑ ر.ک: همان، ص 191
- ↑ ر.ک: همان، ص199
- ↑ ر.ک: همان، ص236
- ↑ ر.ک: همان، ص269
- ↑ ر.ک: همان، ص 300
- ↑ ر.ک: همان، ص331
- ↑ ر.ک: همان، ص374
- ↑ ر.ک: همان، ج4، ص2
- ↑ ر.ک: همان، ص2
- ↑ ر.ک: همان، ص49
- ↑ ر.ک: همان، ص103
- ↑ ر.ک: همان، ص166
- ↑ ر.ک: همان، ص 215
- ↑ ر.ک: همان، ج5، ص2
- ↑ ر.ک: همان، ص12
- ↑ ر.ک: همان، ص19
- ↑ ر.ک: همان، ص37
- ↑ ر.ک: همان، ص232
- ↑ ر.ک: همان، ص338
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب