تذكرة في الطب و الحكمة
تذكرة في الطب و الحكمة، نگاشته‌اى طبى و پيرامون بيمارى‌ها و درمان آنها به زبان عربى است كه آن را ابوالعباس شهاب‌الدين احمد بن احمد بن سلامه قليوبى در قرن يازدهم هجرى تأليف نموده است.
| تذکرة في الطب و الحکمة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | صبیری، محمد مهدی بن علی (نویسنده) قلیوبی، احمد بن احمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب تذکره فی الطب و الحکمه کتاب الرحمه فی الطب و الحکمه |
| ناشر | دانشگاه علوم پزشکی ایران، مؤسسه مطالعات تاريخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1382 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | R 128/3 /م8ت4 |
مؤلف، انگيزه خود را از نگارش اين اثر، نگارش اثرى مختصر و درعين‌حال، جامع در دانش پزشکى بيان مى‌كند؛ به‌گونه‌اى كه با مراجعه به آن، نيازى به مطالعه منابع ديگر نباشد.[۱]
ساختار
كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و 10 باب است. ابواب كتاب، به ترتيب شامل 4، 5، 0، 3، 3، 5، 4، 2، 4 و 3 فصل مى‌باشد.
البته مؤلف در مقدمه كتاب، سخن از خاتمه‌اى هم به ميان مى‌آورد.[۲]، ولى در نسخه حاضر خاتمه‌اى براى اين كتاب مشاهده نمى‌كنيم.
گزارش محتوا
مقدمه اين اثر، در شناخت دانش پزشکى و مباحث مرتبط با آن است.
باب اول كه مشتمل بر چهار فصل است، دربرگيرنده مباحث مقدماتى و كليات شناخت امراض است.
باب دوم، درباره بيمارى‌هاى سر است. مؤلف، امراض سر را در پنج فصل به رشته تحرير درآورده است.
باب سوم، درباره بيمارى‌هاى چشم است.
باب چهارم، پيرامون بيمارى‌هاى گوش است.
باب پنجم، دربرگيرنده مباحث مرتبط با بيمارى‌هاى دستگاه تنفسى، گردن، سينه و پستان است.
باب ششم، مشتمل است بر مباحث بيمارى‌هاى كمر و شكم و قلب و كليه و طحال و كبد و اعضاى داخلى.
باب هفتم كه در چهار فصل به رشته تحرير درآمده، به مباحث امراض اعضاى تناسلى و مقعد مى‌پردازد.
باب هشتم، درباره بيمارى‌هاى وركين و اعضاى ديگر بدن است.
باب نهم، پيرامون بيمارى‌هایى است كه به عضوى خاص اختصاص ندارد.
باب دهم، به مباحث مو و آرايش اختصاص دارد.
كتاب «تذكرة في الطب و الحكمة»، نگاشته‌اى مختصر و درعين‌حال، جامع است. مؤلف مدعى است اين نگاشته مختصر او جامع بسيارى از مباحث پراكنده پزشکى است و خواننده را از مطالعه ديكر منابع بى‌نياز مى‌نمايد.[۳]
از سوى ديگر، ترتيب اين اثر - همانند ترتيب بسيارى از نگاشته‌هاى طب سنتى - ترتيبى نسبتا منطقى است؛ يعنى از بيمارى‌هاى سر شروع شده و به مبحث مو و آرايش ختم مى‌شود كه اين سبب مى‌گردد خواننده بتواند به آسانى به منابع مفصل‌تر مراجعه كند.
نكته حائز اهميت ديگر اين اثر اين است كه مؤلف خود بسيارى از داروها را آزموده است و مجرب بودن آنها را تأييد مى‌كند.[۴]
وى در درمان بيمارى‌ها ابتدا داروهاى مفرد و شيوه و مقدار مصرف آنها را متذكر مى‌شود، آن‌گاه بعضى از داروهاى مركب و شيوه ساخت، نحوه و مقدار مصرف آنها را ذكر مى‌كند.
مؤلف در تجويز داروها، بيشتر داروهایى را ذكر مى‌كند كه دسترسى به آنها آسان است. همچنين در مبحث داروهاى مركب، وى شيوه ساخت داروهایى را ذكر مى‌كند كه هم مفردات آنها در دسترس است و هم شيوه ساخت آنها براى اكثر افراد امكان‌پذير است.
سبک نگارش مؤلف، روان و خالى از پيچيدگى است و همين نيز باعث مى‌شود استفاده از اطلاعات اين اثر براى هركس آشنايى‌اى با زبان عربى دارد، امكان‌پذير باشد.
البته اين اثر از جمله نگاشته‌هاى متأخر طب سنتى است؛ ازاين‌رو، كمتر مورد توجه قرار گرفته است. همچنين عدم پرداخت تفصيلى و استدلالى به بيمارى‌ها و عدم ذكر اقوال پزشکان و تأييد و مناقشه آنها باعث شده كه كمتر مورد استناد محققین قرار گيرد.
وضعيت كتاب
كتاب «تذكرة في الطب و الحكمة»، توسط مؤسسه مطالعات تاريخ پزشکى، طب اسلامى و مكمل دانشگاه علوم پزشکى ایران (تهران)، در آذرماه 1382ش و بر اساس نسخه چاپ سربى (1300ق) موجود در كتابخانه مجلس شوراى اسلامى، در 67 صفحه چاپ و منتشر شده است.
در حاشيه اين اثر، كتاب «الرحمة في الطب و الحكمة» تأليف حكيم مهدى بن على بن ابراهیم الصبيرى آمده است.
در ابتداى كتاب، مقدمه ناشر اثر آمده است كه توضيحى است مختصر پيرامون اين دو كتاب و زندگى مؤلفين آنها.
فهرست موضوعات كتاب، در ابتداى آن آمده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.