ادوار اصول فقه
ادوار اصول الفقه (تحولات اصول فقه و...)، مجموعه هفت مقاله اصولى فارسی، تأليف ابوالقاسم گرجى است.
| ادوار اصول فقه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | گرجی، ابوالقاسم (نویسنده) |
| ناشر | نشر میزان |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1385 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اصول فقه - تاریخ |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 169/9 /گ4الف4 |
ساختار
کتاب، مشتمل بر یک مقدمه و هفت مقاله است. در مقدمه کتاب، علاوه بر ذكر تأليفات اصولى نویسنده، به اختصار به تعريف علم اصول، موضوع و مسائل آن و نيز به فايده علم اصول و بالاخره به وجه تمايز علوم پرداخته شده است. قلم روان و نگارش علمى مقالات، از ویژگى‌هایى است كه خواننده را در فهم مطالب مدد مى‌دهد.
گزارش محتوا
خلاصه مقالات به ترتيب ارائه در کتاب:
1. نگاهى به تحوّل علم اصول و مقام آن در میان علوم ديگر: نویسنده، در این مقاله، به بحث از تحولات علم اصول مى‌پردازد و چون توجّه به آثار ارزش‌مند علماى شيعه در تبيين این تحوّلات حائز كمال اهمیّت است، لذا در هر دوره به ذكر تعدادى از آثار آن دوره نيز پرداخته است. در این نوشتار، در ضمن دو گفتار، پيدايش علم اصول و مقام آن در میان علوم ديگر و سپس تحوّل علم اصول در طول تاريخ، شامل ادوار تأسيس، تصنيف، اختلاط علم اصول با مسائل ساير علوم، كمال و استقلال مجدد، ركود استنباط و توقف علم اصول شيعه امامیّه، نهضت مجدد و بالاخره دوره جديد علم اصول مورد بحث قرار گرفته است.
2. سيد مرتضى و آراى اصولى او: این مقاله، به بررسى آراى اصولى سيّد مرتضى (متولد 355ق)، اختصاص دارد. ايشان شخصيّتى ممتاز، فقيه، متكلّم، اصولى، مفسّر، اديب و يگانه عصر خویش بوده است. وى، از شاگردان برجسته شيخ مفيد بوده و به همراه برادرش سيّد رضى، سال‌ها در محضر آن استاد جليل القدر تلمّذ نموده است. شخصيّت‌هاى برجسته علمى، نظير شيخ طوسى، سلار، ابن براج از شاگردان سيّد مرتضى بوده‌اند. سيّد مرتضى كه به «علم الهدى» شهرت دارد، هشتاد کتاب تأليف نموده كه از آن جمله است: الانتصار در فقه، الناصريات در فقه و كلام، الشافى في الامامة، انقاذ البشر من الجبر و القدر، المحكم و المتشابه، تنزيه الانبياء، الاصول الاعتقاديّة، الفصول المختارة و... از آثار مهمّ ايشان است.
مهمّ‌ترين اثر اصولى سيّد مرتضى، کتاب «الذريعة الى اصول الشريعة» است. سيّد مرتضى را بايد آغازگر روش نوین در نگارش اصول فقه و نویسنده اوّلين کتاب كامل در این علم دانست. در این مقاله، اهمّ آراى سيّد، مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است.
3. شيخ طوسى و عدة الاصول: شيخ طوسى(متولّد 385ق)، از شاگردان برجسته شيخ مفيد و سيد مرتضى است، مؤسس طريقه اجتهاد مطلق و در علوم نقلى، ملقب به شيخ مطلق و شيخ الطائفة است و از اكابر و اعاظم محدّثان و فقيهان امامیّه محسوب مى‌شود. او، در کتاب مهمّ خود، «تهذيب الاحكام» كه یکى از كتب اربعه مورد اعتماد شيعه امامیّه است، حدود 13 هزار حديث و در کتاب مهمّ ديگرش، «الاستبصار في ما اختلف بين الاخبار»، 5511 حديث از پيامبر اكرم(ص) و ائمه معصومین گردآورى كرده است. وى، داراى كتب بسيار مهمّى در فقه، از جمله کتاب «الخلاف» در فقه تطبيقى، «النهایة» در فقه و فتوا و «المبسوط» در فقه استدلالى مى‌باشد.
پس از شيخ طوسى، اهمیّت علم اصول در فقه امامیّه روزبه‌روز رو به فزونى نهاد و ده‌ها کتاب در این علم به وسيله اعاظم و اكابر علماى امامیّه به رشته تحرير درآمد كه در مقاله اول، به تجزيه و تحليل این دوره‌ها، به‌طور مستوفى پرداخته شده است.
4. نقش و جايگاه شيخ مرتضى انصارى: به بررسى نقش و جايگاه شيخ مرتضى انصارى در علم اصول و بررسى چند مسئله اصولى از ديدگاه شيخ، اختصاص دارد. شيخ مرتضى انصارى، هرچند آغازگر دوره جديد علم اصول محسوب نمى‌شود، ولى بايد به دليل غناى مطالب مطرح شده توسط وى، آن جناب را پيشواى عالى‌ترين مرحله از مراحل پيشرفت علم اصول دانست. کتاب «المكاسب» او در فقه معاملات و «فرائد الاصول» وى، معروف به رسائل، در علم اصول، از مهمّ‌ترين كتب درسى حوزه‌هاى علمیه امامیّه محسوب مى‌شود.
5. علوم قرآنى و اصول فقه: نویسنده، ضمن آشنايى با ادوار مختلف علم اصول، مناسب ديده است به رابطه علم اصول با برخى از علوم ديگر اشاره شود، ازاين‌رو در این مقاله، به رابطه علم اصول با علوم قرآنى پرداخته است و در پنج گفتار بررسى نسخ قرآن به وسيله حديث، بررسى بناى عقلا بر حجيت و اعتبار ظهور قرآن و چند مبحث ديگر را مطرح كرده است.
6. تأثير منطق در علم اصول: در سه گفتار، منطق و ماهيت علم اصول، منطق و مبادى علم اصول، منطق و استفاده علم اصول از آن مورد مطالعه قرار گرفته است.
7. اهمّ موارد اختلاف بين شيعه امامیه و اهل سنت در اصول فقه: در این نوشتار، پنج مورد از موارد اختلافى شيعه و اهل سنت به اختصار بيان شده است. در باب مستند حجّيّت اجماع، شيعه اجماع را از این جهت كه كاشف از رأى و نظر معصوم است حجّت مى‌داند، اما اهل سنّت علاوه بر اينكه مسئله كاشفيّت را مطرح نمى‌كند، از ظواهر ادلّه آنان نيز چنين برمى‌آيد كه ملاك را نفس اجماع و اتّفاق مى‌داند. شيعه، هم‌چنين برخلاف اهل سنت، قياس، استحسان و مصالح مرسله را حجت نمى‌داند و قائل به تخطئه است كه این موضوعات نيز به اختصار شرح شده است.
وضعيت کتاب
فهرست مطالب، در ابتدا و فهرست منابع، در انتهاى اثر ذكر شده است. در پاورقى‌ها، آدرس كامل مطالب جهت مراجعه خواننده ارائه شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.