محمد بن مسلم
| نام | محمد بن مسلم |
|---|---|
| نامهای دیگر | محمد بن مسلم ثقفی کوفی
ثقفي، محمد بن مسلم ثقفي الطائفي، محمد بن مسلم طائفي، محمد بن مسلم |
| نام پدر | مسلم |
| متولد | |
| محل تولد | کوفه |
| رحلت | 150ق |
| اساتید | امام باقر(ع)، امام صادق(ع) |
| برخی آثار | مسند محمد بن مسلم الثقفي الطائفي |
| کد مؤلف | AUTHORCODE14696AUTHORCODE |
محمد بن مسلم ثقفی کوفی (متوفی 150ق)، صاحب کتاب «الأربعمائة مسألة في أبواب الحلال والحرام»، از اصحاب اجماع بوده که حدود ۴۶۰۰۰ حدیث از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) روایت کرده است. در روایتی، امام صادق(ع) وی را از احیاگران مکتب امام باقر(ع) بشمار آورده و شیخ طوسی از او در شمار اصحاب امام کاظم(ع) نیز یاد کرده است.
ولادت
هیچ‌یک از علما و شرح‌حال‌نویسان، به تاریخ ولادت او تصریح نکرده‌اند[۱].
نسب و کنیه
محمد بن مسلم بن رباح (ریاح) ثقفی، در کوفه متولد شد و به همین دلیل او را «کوفی» می‌گویند. وی از موالی قبیله ثقیف و کنیه‌اش ابوجعفر است[۲].
القاب
در منابع رجال، القاب زیادی به او نسبت داده شده است که اوقص، اَعور، حداج، قصیر، طحان، سمان، طائفی و ثقفی از این جمله‌اند[۳].
جایگاه علمی
محمد بن مسلم چهار سال در مدینه نزد امام باقر(ع) به کسب دانش و حدیث مشغول بود. بنا بر نقلی، امام صادق(ع)، او را امین امام باقر(ع) در احکام دین و نیز محافظ دین الهی و زنده‌نگاهدارنده مکتب تشیع معرفی می‌کند. امام ششم(ع) در زمان حیات خود برخی را که به ایشان دسترسی نداشتند، به محمد بن مسلم ارجاع می‌داد[۴].
بر اساس گزارش‌های تاریخی، برخی از بزرگان اهل‌سنت مانند ابوحنیفه برای حل مسائل علمی به او رجوع می‌کردند. برقی او را از اصحاب امام صادق(ع) می‌داند که اهل سنت نیز از او روایت کرده‌اند. شیخ مفید وی را از سرسلسله فقهایی می‌داند که شیعه، حلال و حرام و دیگر احکام را از آنان گرفته است[۵].
وثاقت
رجالیان شیعه، محمد بن مسلم را از اصحاب اجماع برشمرده‌اند. نجاشی او را از موثق‌ترین افراد و فقیهی پرهیزگار معرفی می‌کند. شیخ مفید او را از فقهایی می‌داند که هیچ‌کس ایرادی به شخصیت وی ندارد[۶].
روایت
محمد بن مسلم به‌طور مستقیم از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) روایت کرده است. او حدود ۳۰۰۰۰ حدیث از امام باقر(ع) و حدود ۱۶۰۰۰ حدیث از امام صادق(ع) نقل کرده است. او همچنین از برخی راویان مانند ابوحمزه ثمالی، حمران بن اعین، زرارة بن اعین و محمد بن مسعود طائی روایت نقل کرده است[۷].
ویژگی‌ها
کثرت حدیث
از برجسته‌ترین ویژگی‌های او، تعداد روایاتی است که از محضر آن دو امام(ع) فراگرفت و این نشان‌دهنده ذوق و علاقه سرشار او به آموزه‌های دینی است[۸].
مرجعیت در فتوا
محمد بن مسلم، یکی از کسانی است که امامان(ع)، شیعیان خویش را در اخذ و فراگیری آموزه‌های اسلامی و دریافت احکام شرعی به آنها، ارجاع می‌دادند و این، نشان‌دهنده جایگاه بلند و والای وی در نیل به قله‌های دانش و کمال است[۹].
چهار سال در محضر امام(ع)
هشام بن سالم می‌گوید: محمد بن مسلم ثقفی کوفی به مدت چهار سال متوالی در مدینه اقامت کرد و در این مدت به‌طور مستمر به محضر امام باقر(ع) بار می‌یافت و کسب دانش و حدیث می‌کرد. از همین منظر است که در تبیین جایگاه بلند او گفته‌اند: «ما كان أحد من الشيعة أفقه من محمد بن مسلم» (هیچ‌یک از محدثان شیعی، فقیه‌تر از محمد بن مسلم نیست)[۱۰].
داستان‌ها
داستان‌هایی درباره وی، نقل شده است:
جعفری فاطمی
کشی با واسطه از زرارة بن اعین نقل می‌کند که او گفت: ابوکریبه ـ از راویان شیعی ـ و محمد بن مسلم ثقفی در طی یک رخداد، برای ادای شهادت، نزد قاضی کوفه - شریک بن عبدالله نخعی - حضور یافتند و شهادت دادند. قاضی به آنان گفت: شما از جعفریان و فاطمیان هستید، چگونه شهادت شما را قبول کنم؟ آن دو شروع به گریستن کردند و قاضی گفت: چرا گریه می‌کنید؟ آنها گفتند: تو ما را به انسان بزرگ و مطهری نسبت دادی که شاید ما لایق چنین انتسابی نباشیم. قاضی گفت: اگر در میان جامعه مردانی باشند، باید همانند شما باشند. سپس رو به منشی خود کرد و گفت: این بار شهادت آنان را بپذیر[۱۱].
تقیه و دفع خطر دشمن
خالد طیالسی بازگو می‌کند که روزی حضرت امام باقر(ع) به محمد بن مسلم فرمود: «محمد! هنگامی که به کوفه برگشتی، تواضع و فروتنی پیشه کن. کاری کن که مأموران دستگاه ستم‌پیشه بنی‌امیه تو را مورد آزار و اذیت و شکنجه و زندان قرار ندهند». محمد بن مسلم که از زیرکی و فرزانگی ویژه‌ای برخوردار بود، راز و رمز و حکمت این دستور را با همه وجود درک کرد. او به کوفه که برگشت، به دستور امام عمل کرد و یک زنبیل پر از خرما برگرفت و کنار در مسجد رفت و شروع به خرمافروشی کرد. این عمل محمد بن مسلم که از بزرگان و شخصیت‌های معروف کوفه بود، تعجب همگان را برانگیخت. خویشاوندانش که متوجه این کار شدند، نزد او شتافتند و گفتند: آبروی ما و تیره و تبار ما را بردی؛ این کار در شأن تو نیست، برخیز که برویم. محمد بن مسلم به آنان پاسخ داد: من خرمافروشی را رها نمی‌کنم؛ چراکه سرورم امام باقر(ع) چنین دستوری داده است. آنان گفتند: پس در خانه خود آسیابانی کن. او این پیشنهاد را پذیرفت و اسباب آسیاب کردن گندم را برایش فراهم کردند و او در درب می‌نشست و گندم یا جو آرد می‌کرد[۱۲].
وفات
وی در سال 150ق، وفات کرده است[۱۳].
پانویس
منابع مقاله
- میرصادقی، سید محمدحسین، «الأربعمائة مسألة في أبواب الحلال والحرام»، تهران، سنا، 1386.
- ربانی صالح آبادی، ابوالحسن؛ برگی زرین از زندگی: محمد بن مسلم ثقفی کوفی، پایگاه مجلات تخصصی نور، فرهنگ کوثر پاییز 1387 - شماره 75 (5 صفحه - از 138 تا 142)
- بی‌نام، برگرفته از پایگاه ویکی‌شیعه، چهارشنبه 7 شهریور 1400