انصاری، اسماعیل بن خلف
اسماعیل بن خلف انصاری (متوفی 455ق)، مُقری، ادیب و عالم مالکی مصر.
| نام | انصاری، اسماعیل بن خلف |
|---|---|
| نامهای دیگر | م‍ق‍ري ان‍ص‍اري، اس‍م‍اع‍ي‍ل بن خلف
ان‍ص‍اري ان‍دل‍س‍ي، اس‍م‍اع‍ي‍ل بن خلف ان‍ص‍اري، اب‍و طاه‍ر اس‍م‍اع‍ي‍ل |
| نام پدر | خلف |
| متولد | |
| محل تولد | سَرَقُسطه اندلس |
| رحلت | / 455ق / 1063م |
| اساتید | ابوالحسن على بن ابراهیم حوفى |
| برخی آثار | العنوان في القراءات السبع
الجزء من فوائد حدیث أبي ذر عبد بن أحمد الهروي؛ من فوائد أبي بکر الشاشي |
| کد مؤلف | AUTHORCODE10703AUTHORCODE |
زادگاه و اصالت
اسماعیل بن خَلَف، ابوطاهر (ابوالطیب) اسماعیل بن خلف بن سعید بن عمران انصاری سَرَقُسطى اندلسى، بر پایه انتسابش به سَرَقُسطه و اندلس، چنین می‌نماید که اصل او از آن دیار بوده باشد.
وی احتمالاً یک چند از عمر خویش را در صقلیه گذرانده است؛ چه، برخى منابع از او با نسبت صقلى نیز یاد کرده‌اند. به‌هرحال، اسماعیل در مصر سکنى گزید و ازهمین‌رو، وی در منابع، مصری نیز خوانده شده است.
تحصیلات و اساتید
اسماعیل در مصر به تحصیل علوم ادب و قرآن روی آورد و مهم‌ترین استاد او ابوالحسن على بن ابراهیم حوفى، نحوی مصر (متوفی 430ق) بود که اسماعیل را به سبب ملازمت محفل او، «صاحب الحوفي» لقب داده بودند. دیگر استاد او عبدالجبار بن احمد طرسوسى (متوفی 420ق)، شیخ قرّاء مصر در آن روزگار بود که اسماعیل قرائات مختلف را از او فراگرفت و از وی نقل فراوان داشت.
از نظر پایه علمى، به گفته ابن خلکان که شرح نسبتاً دقیق‌تری از احوال او را به دست داده است، اسماعیل در قرائات و فنون ادب از صاحب‌نظران شاخص در روزگار خود بوده است.
تدریس و شاگردان
اسماعیل در محافل علمى مصر، به‌ویژه در جامع عمرو بن عاص به اِقراء اشتغال داشت و افزون بر آن در فنون ادب نیز به تدریس می‌پرداخت. وی همچنین در موضوعات اعراب قرآن و شعر نیز دست داشته است. از میان شاگردان و راویانى که از او بهره گرفته‌اند، اینان را می‌توان یاد کرد: ابوالحسین یحیى بن على خشاب (متوفی 504ق) از مقریان بنام مصر که از طریق او، طرق اسماعیل در قرائت رواج یافته است؛ جعفر بن اسماعیل فرزند او که قرائت را از پدر به طریق سماع و تلاوت فراگرفته و از او روایت نموده است و جماهر بن عبدالرحمان طلیطلى، فقیه و محدث که پاره‌ای از روایات اسماعیل را در 453ق، استماع نموده است.
وفات
اسماعیل به گفته بیشتر منابع در محرم 455 برابر با ژانویه 1063م، در مصر وفات یافته است.
آثار
اسماعیل بن خلف تألیفات بسیاری داشته که بیشتر آن‌ها در علوم قرآنى و به‌ویژه در علم قرائت بوده است. این آثار عبارتند از:
- العنوان في القراءات السبع (تنها اثر چاپی ایشان است که به کوشش زهیر زاهد و خلیل عطیه در بیروت به طبع رسیده است)؛
- إعراب القراءات یا إعراب القرآن (که در 9 جزء بوده است. نسخه‌ای از دو مجلد آن در کتابخانه زیتونه تونس و نسخه‌ای از بخش دوم آن در اسکندریه موجود است. ارتباط این کتاب با مختصر كتاب الحجة در تلخیص كتاب الحجة ابوعلى فارسى که ابن خلکان آن را در شمار آثار اسماعیل آورده است و موضوعى مشابه دارد، قابل تأمل است)؛
- الاكتفاء في القراءات (که تألیفى مبسوط در قرائات هفت‌گانه است و مؤلف در آن اسانید و روایات را به‌تفصیل آورده است)؛
- مختصر ما رسم في القرآن الشريف (که بروکلمان نسخه‌ای از آن را در دارالکتب مصر نشان داده است)؛
- علاوه بر آنچه یاد شد، از آثار اسماعیل دیوان شعری است که احمد بن محمد سلفى آن را از طریق جعفر فرزند اسماعیل روایت می‌کرده است و در آن قصایدی مندرج بوده که به‌صورت معارضه شعری میان اسماعیل و ادیب اندلسى معاصر او، ابن مغلّس قیسى (متوفی 427ق) رد و بدل شده است[۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: زرنگار، احمد، ج8، ص651-652
منابع مقاله
زرنگار، احمد، «دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1377ش.