الزهد (وکیع بن جراح)
الزهد تألیف وکیع بن جراح (متوفی 197ق)، از جمله اولین کتب حدیثی است که در موضوع زهد به دست ما رسیده است. موضوع کتاب استخراج احادیث زهد، رقاق، ادب و اخلاق بر مبنای منابع اهل سنت است. مقدمه و تحقیق کتاب به قلم عبدالرحمن عبدالجبار فریوائی است.
| الزهد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | وکیع بن جراح (نویسنده) فریوائی، عبدالرحمن بن عبدالجبار (محقق) |
| ناشر | مکتبة الدار |
| مکان نشر | عربستان - مدینه منوره |
| سال نشر | مجلد1: 1404ق, |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
مباحث کتاب در دو بخش تنظیم شده است:
- بخش اول در دو باب: باب اول در حیات مؤلف و آثارش در پنج فصل؛ باب دوم در زهد و تصوف در سه فصل؛
- بخش دوم نیز متن کتاب زهد است که در سه جزء تنظیم و مشتمل بر مقدمه، 73 باب و 539 نص است[۱].
کتب زهد درصدد تشویق به مکارم اخلاق، زهد در دنیا و ترغیب به آخرت است. مطالب این کتب مشتمل بر آیات قرآن کریم، اقوال مفسرین، احادیث و آثار سلف از صحابه و تابعین و تابعین تابعین است[۲].
گزارش محتوا
محقق کتاب علت انتخاب کتاب را عبارت از این موارد دانسته است: علاقه خود به علم حدیث و مباحث مرتبط با آن، ارزش علمی کتاب در باب تربیت و تزکیه، اولین کتب نوشته شده در موضوع «زهد» است و دیدگاه علمای سلف در رابطه با زهد و تصوف و شیوه‌های تربیت و تزکیه از خلال مطالعه زندگی و تألیفاتشان روشن می‌شود[۳].
او متذکر شده که بیشتر کتب در موضوع زهد یا مفقود شده‌اند و یا خطی هستند. مواردی هم که طبع شده یا تحقیق نشده و یا اینکه استفاده از آن‌ها برای غیر متخصصین دشوار است. انتشار احادیث فراوان ضعیف یا موضوع در باب زهد نیز نیاز به این‌گونه تحقیقات را دوچندان می‌کند[۴].
از لابه‌لای کتاب‌شناسی‌ها و فهرستها و دیگر منابع کهن، حدود صد عنوان كتاب الزهد را میتوان شناسایی کرد که بخش اندکی از آن - حدود بیست اثر- به‌صورت خطی به ما رسیده و تعداد چهارده اثر به‌صورت چاپی وجود دارد. قدیمی‌ترین كتاب الزهد از زاهد و محدث شیعی ابوحمزه ثابت بن دینار ثمالی، شاگرد امامان چهارم تا ششم است که فقط نامی از آن باقی مانده و كتاب الزهد عبدالله بن مبارک مروزی (متوفی 246ق) اولین کتابی به شمار می‌آید که در زهد به‌صورت کامل به دست ما رسیده است. دیگر کتاب‌های موجود، به ترتیب تاریخ درگذشت نویسندگان آن‌ها عبارتند از: كتاب الزهد معافی بن عمران موصلی (متوفی ١٨٥ق)، كتاب الزهد وکیع بن جراح رؤاسی (متوفی ١٩٧ق)، كتاب الزهد اسد بن موسی اموی مصری (متوفی ٢١٢ق) که بخش کوچکی از آن باقی مانده است؛ كتاب الزهد احمد بن حنبل مروزی (متوفی ٢٤١ق)، كتاب الزهد في الدنیا و ما فيها از ابن سری، هناد کوفی (متوفی ٢٤٣ق)، كتاب الزهد ابوداوود سجستانی (متوفی ٢٧٥ق) صاحب سنن أبی داوود، كتاب الزهد ابوحاتم رازی (متوفی ٢٧٧ق) که خلاصه‌ای از آن موجود است؛ كتاب الزهد ابن ابی‌دنیا (متوفی ٢٨١ق)، كتاب الزهد ابن ابی عاصم شیبانی (متوفی ٢٨٧ق)، معنی الزهد از ابوسعید بن اعرابی بصری (متوفی ٣٤٠ق)، کتاب الفوائد و الزهد و الرقائق و المراثي از جعفر خلدی (متوفی ٣٤٨ق)، كتاب الزهد الكبير ابوبکر بیهقی (متوفی ٤٥٨ق)، كتاب الزهد خطیب بغدادی (متوفی ٤٦٣ق). کتاب‌های یادشده، درمجموع بیش از ٨٥٠٠ حدیث و سخن و حکایت را شامل می‌گردند. بخش عمده‌ای از این آثار، احادیث زهدآمیز رسول خدا(ص) است. پس از رسول خدا(ص) از بسیاری از صحابه و تابعان و تبع تابعان و زهاد و صوفیه، سخنانی وجود دارد یا حکایاتی از زندگی زاهدانه ایشان نقل شده است[۵].
مهمترین مطالبی که در این رساله به آن پرداخته شده است:
- آشکار شدن شخصیت مؤلف از خلال مطالعه جوانب مختلف زندگی علمی و فرهنگی او.
- گردآوری روایات فراوانی در باب زهد و ورع با ارزشگذاری روایات و بیان صحیح از ضعیف و موضوع.
- این کلام مشهور که بیشتر احادیث زهد و رقاق، ضعیف یا موضوعند یا اصلی ندارند، به‌طور مطلق صحیح نیست.
- کتاب زهد وکیع بن جراح مشتمل بر 593 روایت است که در آن 334 مورد از آن صحیح و حسن، 14 مورد از اسرائیلیات ساختگی، دویست حدیث مرفوع، یکصد و نودوسه حدیث موقوف، و یکصد و سی‌ودو حدیث مقاطیع وجود دارد[۶].
محقق کتاب تحقیقات خوبی بر کتاب انجام داده است؛ از جمله اینکه وکیع نصوص این کتاب را از 107 تن از مشایخش روایت کرده است. برخی از مشایخ او مبهم هستند و آن‌ها را نمی‌شناسیم. از برخی دو روایت یا یک روایت یا روایات مکرر ذکر شده است که محقق آن‌ها را ذکر نموده[۷] و نیز به اقسام احادیث از قبیل اسرائیلیات، مرفوعات، موقوفات و... اشاره کرده است[۸].
وضعیت کتاب
این کتاب پایان‌نامه کارشناسی ارشد محقق اثر است که با درجه ممتاز پذیرفته شده است.
فهارس آیات، احادیث، آثار، اعلام (روات)، ابیات، مراجع و موضوعات در انتهای کتاب ذکر شده است.
پاورقی‌های کتاب به قلم محقق اثر در رابطه با معرفی اعلام و استخراج احادیث است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه تحقیق و متن کتاب.
- سوری، محمد، «واکاوی متون زهد و بررسی ارتباط مشایخ صوفیه با امام کاظم(ع)»، پایگاه مجلات تخصصی نور: تاریخ اسلام، بهار 1392، شماره 53، صفحه 153 تا 170.