نهاوندی، محمد
محمد نهاوندى (۱۲۹۱ ـ ۱۳۷۱ق)، متخلص به تجلی، فقیه، يكى از علماء و قرآن پژوهان سدۀ اخير است.
ولادت
وى در پانزدهم رجب سال 1291ق در نجف اشرف در خانواده روحانى متولد شد. در سن چهار سالگى همراه پدرش براى زيارت به مشهد مقدس مشرف شد و پس از بازگشت، در تهران اقامت گزيد.وى در سال 1303 پدر ارجمند خود را از دست داد و تحت سرپرستى برادر بزرگوار و دانشمند خويش مرحوم حاج شيخ محمدحسن نهاوندى قرار گرفت.
تحصیلات
فقه، اصول و حكمت را نزد برادر خود و علماى تهران به پايان رسانيد و آن گاه در سال 1317 به همراه برادر محترمش تهران را به مقصد مشهد مقدس ترك كرد و در اين مكان مقدس از بزرگانى همچون شيخ اسماعيل ترشيزى و مير سيد على حائرى و حاج شيخ حسنعلى تهرانى بهرۀ كافى برد و در همان ايّام، اجتهاد ايشان مورد گواهى اساتيد بزرگوارشان قرار گرفت.
سپس در سال 1324 به قصد ادامه و تكميل تحصيلات خود به عراق مهاجرت نمود.ابتدا در كربلا از محضر آیت‌الله سيد اسماعيل صدر و پس از رفتن به نجف اشرف دروس فقه و اصول را در محضر پر فيض آيات عظام:سيد محمد كاظم يزدى، آخوند ملا محمد كاظم خراسانى و حاج ميرزا حسين حاج ميرزا خليل به كمال رساند.در اخلاق، از شاگردان مرحوم آخوند ملا حسينقلى همدانى به شمار مى‌رود، مدتى را هم در سامرا از درس آیت‌الله محمدتقى شيرازى بهره برد.
در سال 1330 پس از شنيدن خبر كسالت و سكته برادر گرانقدرش به مشهد مقدس بازگشت و در آنجا رحل اقامت افكند و مشغول تدريس و تألیف شد.
ویژگی‌هاى اخلاقى
بى شك يكى از صفات برجستۀ هر مسلمان تواضع اوست و چه زيبا است اگر اين صفت در عالم دينى تبلور يابد.مرحوم نهاوندى از آن دسته عالمانى بود كه از تواضع و فروتنى بسيار برخوردار و در همين حال فردى زنده دل، با نشاط و داراى طبعى لطيف بود و نسبت به اهل علم به ويژه نسبت به سادات، احترام فوق العاده‌اى مى‌گذاشت.
در ميدان بحث، شخصى جسور و در برخورد با افراد بسيار ملايم و آرام بود. زندگى بسيار ساده و بى آلايش داشت، بدون هيچ گونه تمايلى به ماديات و جنبه‌هاى فريبندۀ زندگى، در كمال قناعت مى‌زيست.آنچه پس از فوت ايشان باقى مانده بود، خود دليل و گواهى بر اين مدعا است.
حفظ تمامى قرآن يكى ديگر از ویژگی‌هاى آن مرحوم به شمار مى‌رود كه با عنايت به اينكه نامبرده مفسرى گرانقدر است، ارزش اين امر روشن‌تر مى‌گردد. شخصيت و ويژگى‌هاى اخلاقى ايشان مورد توجه و تمجيد و تحسين همگان بود.
وى در سال 1371 هجرى قمرى و در سن 79 سالگى در حال اشتغال به عبادت، دار فانى را وداع گفت و به جوار حق پيوست و در دارالضيافة حرم مطهر حضرت امام رضا عليه‌السّلام به خاک سپرده شد.روحش شاد.
آثار
مرحوم نهاوندى در زندگى عاشق مطالعه و تحقيق بود به گونه‌اى كه اكثر وقت خود را به مطالعه و تحقيق و تألیف مى‌گذراند كه نتيجه‌اش آثار گرانسنگ بر جاى مانده از آن بزرگوار است.از آن جمله ضياء الابصار فى مباحث الخيار؛ سراج النهج فى مسائل العمرة و الحج؛ ديوان اشعار؛ حاشيه بر كتاب صلاة مرحوم حايرى؛ نفحات الرحمن فى تفسير القرآن و تبيين الفرقان كه مهم‌ترين آنها به حساب مى‌آيد.اين تألیف گرانقدر در يك آتش سوزى از بين مى‌رود و سپس مرحوم نهاوندى با تلاشى دوباره و عزمى راسخ به تألیف مجدد آن مى‌پردازد.
آيت‌اللّه مرواريد يكى از معاصران مرحوم نهاوندى از كتاب ديگرى به نام «سبع فى سبع» یاد مى‌كنند كه گويا دربارۀ خيارات است و نيز متذكر مى‌گردند كه مرحوم نهاوندى شخصيت برجسته و فقيهى بزرگوار و كاملا مورد اعتماد مرحوم حاج آقا حسين قمى(ره) بود.تا آنجا كه توسط ايشان مرجعى براى حل مشكلات مردم قرار گرفته بود و پس از برخوردى كه از ناحيه حكومت وقت نسبت به ايشان صورت گرفت به تهران عزيمت كرد و تفسير گرانسنگ خود را به رشته تحرير درآورد.