شیعی سبزواری، حسن بن حسین
ابوسعيد (ابوعلى) حسن بن حسين واعظ بيهقى (زنده در ۷۵۳ یا ۷۵۷)، كه در آثارش از خود با عنوان حسن شيعى سبزوارى ياد مى‌كند، عالم، متكلم و فقيه و واعظ قرن هشتم و معاصر شهيد اول است. وى در زمان حكومت سربداران می‌زیسته و كتاب راحة الارواح را به درخواست خواجه يحيى كرابى (م 759) حاكم سربدارى نوشته و تقديم او كرده است.
| نام | شیعی سبزواری، حسن بن حسین |
|---|---|
| نام‌های دیگر | بیهقی، حسن بن حسین
شیعی بیهقی، حسن بن حسین شیعی سبزواری، اب‍و س‍ع‍ی‍د حسن واعظ بیهقی، حسن بن حسین واعظ بیهقی، ابوعلی حسن بن حسین |
| نام پدر | حسین |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | (زنده در ۷۵۳ یا ۷۵۷) |
| اساتید | علامه حلى |
| برخی آثار | راحة الأرواح |
| کد مؤلف | AUTHORCODE01379AUTHORCODE |
ولادت
تاریخ ولادت دقیق او مشخص نیست، ولى با توجه به این که وى را از شاگردان علامه حلى (متوفاى 726 ق) دانسته‌اند و نیز مى‌دانیم که سبزوارى یکى از کتاب‌هاى استاد خود، ارشاد الاذهان را در سال 718 ق نسخه‌بردارى کرده است، مى‌توان تصور نمود که در اواخر قرن هفتم هجرى به دنیا آمده باشد.
از طرفی گفته شده وی در سال ۷۵۳ یا ۷۵۷ قمری زنده بوده و احتمالاً معاصر با فخر المحققین محمّد بن حسن فرزند علّامه حلّی و هم روزگار یا نزدیک به عصر شهید اوّل است.
در برخى منابع از او با لقب «تاج‌الدین» نام برده شده است. اما لقب مشهورتر وى «الشیعى» است که همه شرح‌حال نویسان بر شهرت وى به این لقب اتفاق نظر دارند. به درستى معلوم نیست که علت اشتهار وى به این لقب‌چه بوده، اما مى‌توان احتمال داد که تشابه اسمى وى با نویسندگان اهل سنت موجب شده تا به منظور تمایز بین آن‌هااز او همه جا با این لقب یاد شده باشد هر چند که این امر در منابع شرح حال‌نویسى شیعه ضرورتى نداشته است. هم‌چنین از او با عناوینى، چون عارف و واعظ یاد شده که عنوان نخست با توجه به حضور وى در سبزوار، مرکز فعالیت صوفیان سربدارى، مى‌تواند حاکى از وابستگى وى به جریان‌هاى متصوفه زمانش باشد. و عنوان دوم، نشانه آن است که سبزوارى در جهت نشر معارف اسلامى و شیعى، علاوه بر تألیف و ترجمه کتاب‌ها، به وعظ وسخنرانى نیز مى‌پرداخته تا حدى که به این امر شهرت یافته بود.
تحصیلات
دانسته‌هاى ما درباره تحصیلات سبزوارى نیز ناچیز است و در منابع، هیچ آگاهى در خصوص دوره‌هاى تحصیلى وى و حوزه‌هایى که در آن‌ها به کسب علم پرداخته، نیامده است. فقط مى‌دانیم که وى را از شاگردان علامه حلّى و پسرش فخرالمحقّقین (درگذشته 770 ق) بشمرده‌اند. با توجه به عناوین علمى که به سبزوارى داده شده مى‌توان مرتبه علمى او را حدس زد. عبدالله افندى او را با عنوان فقیه و عالم، ستوده است، که نشانى از جایگاه علمى ممتاز وى مى‌باشد و این که سبزوارى فقط یک نویسنده و واعظ صرف نبوده است.
به درستى معلوم نیست که سبزوارى از چه زمانى با سربداران ارتباط داشته و فعالیت‌هاى فرهنگى خود را در سبزوار آغاز نمود، اما بر اساس برخى آثارش مى‌دانیم که او با بعضى از امراى این سلسله، مانند خواجه یحیى کرابى (3 75 -759 ق) مراوده داشت. سبزوارى دست کم سه اثر خود را براى امیران سربدارى و از جمله امیر مذکور به رشته تحریردرآورد. یکى از این آثار، برگردان فارسى کتاب کشف الغمه اربلى در موضوع تاریخ امامان است که بنا به اظهارات‌سبزوارى درمقدمه‌اش، آن را به دستور یکى از امرا ترجمه کرده است.
وفات
از تاریخ درگذشت سبزوارى نیز آگاهى نداریم، اما ظاهراً تا سال 757 ق که کتاب راحة الارواح خود را نگاشت، زنده بوده است.
آثار
حسن شيعى سبزوارى علاوه بر راحة الارواح، آثار ديگرى نيز داشته كه امروزه موجود و برخى منتشر شده است؛ مجموع آثار وى درباره زندگى و سخنان پيامبر و اهل‌بيت معصومين است.
- بهجة المباهج اين كتاب تلخيص و در مواردى تكميل اثر قطب‌الدين كيدرى با عنوان مباهج المهج است كه به شرح زندگى ائمه می‌پردازد.
- ترجمه كشف الغمه نوشته على بن عيسى اربلى در زندگى امامان شيعه.
- غاية المرام فى فضائل على بن ابى‌طالب و ذريته الكرام.
- مصابيح القلوب كه ترجمه و شرح 53 حديث و موعظه از پيامبر همراه با حكايات خواندنى است.
- المصباح المنير فى فضائل النبى و اهل‌بيته، اين اثر در دست نيست و فقط صاحب اعيان الشيعه از آن خبر داده است.