المعاملات المصرفية

المعاملات المصرفية، تألیف عباس کاشف‌الغطاء (معاصر)، کتابی است فقهی در موضوع معاملات بانکی، به زبان عربی.

‏المعاملات المصرفية
پدیدآوران	کاشف الغطاء، عباس (نويسنده)
ناشر	مؤسسة کاشف الغطاء العامة
مکان نشر	ايران - قم
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

انگیزه نگارش

نویسنده درباره انگیزه خود از ورود و پرداختن به این بحث می‌گوید: مهم‌ترین انگیزه‌ای که برای انتخاب این موضوع، در من ایجاد شد از یک واقعیت ناشی می‌شود و آن این است که در بین بسیاری از شهروندان در سطوح و فرهنگ‌های مختلف، اضطراب و نگرانی مشترکی مبنی بر عدم اطمینان به بانکداری معاصر به خاطر سوءظن به معاملات آن از شبهات ربا بود و این کتاب بدین‌جهت نوشته شد.

منابع مورد استفاده

نویسنده درباره منابع مورد استفاده خویش می‌گوید: منابع تحقیقی خویش را به راحتی پیدا نکردم و کتابی در کتابخانه‌های اسلامی عربی نیافتم که با این تحقیق کاربردی سروکار داشته باشد. مقالات و فتاوای جزئی در این موضوع یافتم که یا ناچیز بودند و یا با مشکلاتی احاطه یافته بودند که کار را بر من دشوار می‌کرد. با بسیاری از افرادی در این موضوع مشورت کردم؛ آنان ضمن علاقه‌مندی به این موضوع، از پذیرش آن به خاطر مشکلاتی که به همراه داشت مرا یاری نکردند. علاوه بر این به انواع کتب اقتصادی که ماهیت آن مرتبط با عملیات بانکی بوده مراجعه نموده و نیز کتب اسلامی مانند کتب تفسیر و حدیث و فقه بدون در نظر گرفتن مذهب معین مراجعه داشتم.

ساختار

این کتاب یک‌جلدی حاوی مقدمه، دو باب و خاتمه است.

گزارش محتوا

یکی از مسائل نوبنیان حکومت‌های اسلامی، مؤسسات مالی و بانک‌ها است که شکل‌گیری آن به رنسانس جدید در اروپا برمی‌گردد. نحوه تعامل مردم با این بانک‌ها متفاوت بوده؛ برخی برای دور ماندن از ربا از آن پرهیز نموده و برخی دیگر به این مسئله اهمیت نداده و از خدمات آن بهره‌مند می‌شدند.

ازآنجاکه سیستم بانکی خدمات بزرگی را به جامعه ارائه می‌دهد یک امر ضروری به شمار می‌رود که به پیشرفت مردم کمک می‌کند. علاوه بر این بانک‌ها در عصر ما مؤلفه فعالیت اقتصادی و یک حرکت مداوم و مولد است که باعث شده بسیاری از انسان‌ها، بانک‌ها را به‌عنوان نگهداری دارایی خود و نیز به‌عنوان صنعت و تجارت به آن اطمینان کنند و نیز مردم دارایی‌های خود را به‌صورت پس‌انداز سپرده‌گذاری می‌کنند و بانک‌ها با توجه به نیاز جامعه به‌صورت سازمان‌یافته در پروژه‌ها و در خدمات، این سپرده‌ها را مصرف می‌کنند.

نویسنده معتقد است که ریشه تاریخی مؤسسات بانکی را می‌توان در تمدن عربی اسلامی جستجو نمود؛ لکن چارچوب‌های نظارتی و قانونی آن از سیستم‌های جامعه غربی گرفته شده که این چارچوب‌های نظارتی و قانونی با احکام شرعی تنظیم نشده است.

با توجه به مسائلی که گفته شد از دو منظر می‌توان این مبحث را می‌توان موردتوجه قرارداد اول اینکه موضع شریعت در قبال این نهاد و معاملات آن را تعیین نمود بدین‌صورت که اسلام و شرع، چه موارد از این معاملات را تأیید؛ و چه مواردی از آن را نفی می‌کند را مشخص نمود تا ضمانتی از جانب خداوند برای ادامه فعالیت تجاری و اقتصادی مشروع آن به دست آورد که خالص از ربا و بهره باشد.

دوم اینکه این مؤسسات بانکی از ظن ربا پاک‌سازی‌شده و استقرار آن بر مبنای اسلام باشد بدین‌صورت که مرکز قدرتی برای سرمایه استثمار نباشد؛ بلکه با استفاده از روش‌های سازمانی اسلامی بر معاملات خود به جامعه اسلامی خدمات ارائه دهد.

نویسنده از این دو مبحث تنها بحث اول را پیش کشیده و موضوع تحقیق خود را در این اثر قرار داده است.

از بین بانک‌ها، بانک‌های تجاری موضوع مطالعه نویسنده است؛ زیرا این بانک‌ها بیشترین ویژگی اصلی کلیه معاملات بانکی را به‌عنوان جامع‌ترین انواع بانکداری از یک‌سو و نیز تجارت با بانک‌های تخصصی از طرف دیگر در محدوده کار خود قرار می‌دهند. کار این بانک‌ها فراتر از قرض و وام دادن به بخش‌های خاص نیست. نویسنده می‌گوید: در این بحث پایبند به امور بانکی در کشور خاص نبوده؛ بلکه کار مشترکی که در بین آن‌ها و بر اصول بانکی حاکم است را موردتوجه قرار داده است.

ایشان در ادامه می‌گوید: من در این رساله متعهد شده‌ام که هر تراکنش بانکی را به‌طور جداگانه مورد بحث قرار دهم؛ گویی که این کار به‌صورت جداگانه و بدون انجام سایر کارها انجام گرفته است. در این تحقیق اصطلاحات به کار رفته در بانک‌ها مورد استفاده قرار گرفته؛ گرچه این اصطلاحات با معنای لغوی خود متفاوت باشد. به‌عنوان‌مثال: سپرده در بانک، بانام‌های مختلف به غیر از سپرده‌گذاری استعمال شده که با نام مستعمل خود استفاده نموده‌ام.

من در این تحقیق از بیانات و اقوال فقها مختلف و دیدگاه‌های متفاوت آنان استفاده برده و آن را نقل نموده‌ام... و با تکیه بر نظرات مختلف و پایبندی به آن، سعی نموده برای خواننده درک روشنی از آن موضوع به وجود آورم.

باب اول کتاب تحت عنوان بانک‌ها و ربا و پول، شامل سه فصل است: فصل اول در سه بخش در مورد بانک‌ها، تاریخچه و انواع آن‌ها بحث می‌کند. این بخش به تعریف و توسعه معاملات بانکی پرداخته شده است. در بخش دوم انواع بانک‌ها از نظر شایستگی‌ها و خصوصیات آن‌ها و پیوند دولت با آن‌ها مورد بررسی قرار گرفته و در بخش سوم به ماهیت معاملات بانکی از نظر قراردادهای جدید و جایگاه شریعت و هدف معاملات پرداخته شده است.

فصل دوم با عنوان ربا در فقه اسلامی شامل سه مبحث است. در مبحث اول به تعریف لغوی و اصطلاحی ربا و رابطه این دو، مورد بحث قرار گرفته؛ در مبحث دوم به انواع ربا از منظر منع آن در قرآن و روایات مورد مداقه قرار گرفته است. در این بحث، ربا در قرآن از حیث تعریف و ادله تحریم و منع آن و حکمت ممنوعیت و خصوصیات آن بررسی و تحقیق شده است. در بحث ربا در سنت، به اقسام ربا اشاره شده و ادله تحریم و حکمت آن مورد بررسی قرار گرفته است.

در مبحث سوم تحت عنوان «الفائدة في الإسلام» دیدگاه فقه اسلامی به‌عنوان فایده آمده و نیز شبهات مطرح شده در این باره پاسخ داده شده است.

فصل سوم تحت عنوان پول در اندیشه اسلامی شامل سه بخش است. اولین مبحث تعریف «نقد» و پول از حیث لغت و اصطلاح نزد فقها و اقتصاددانان آمده است.

بخش دوم به‌طور کامل به سیستم پولی و کارکردهای پول می‌پردازد و در بخش سوم، قانون ربا در نقدین (طلا و نقره) و مسکوکات رمزی، اسکناس، اوراق بانک‌ها و اوراق بهادار تجاری مورد تحقیق قرار گرفته است.

باب دوم تحت عنوان معاملات بانکی، شامل سه فصل است. فصل اول اختصاص به سپرده‌ها و خدمات بانکی دارد که شامل دو بخش می‌شود: بخش اول مربوط به سپرده‌ای بانکی که مربوط به سپرده‌های دریافت شده به‌مجرد طلب (قرض‌الحسنه)، سپرده‌های زماندار، سپرده‌های پس‌انداز، حساب‌های جاری و سپرده‌های مستند است.

موضوع دوم، خدمات بانکی در مورد فروش و خرید ارزهای خارجی (صرافی)، نقل و انتقالات بانکی، چک مسافرتی و اوراق تجاری است.

فصل دوم تحت عنوان اعتبارات بانکی شامل دو موضوع است. بخش اول اعتبار بانکی تضمینی در مورد وام و گشایش اعتبار و اعتبار اسنادی است.

مبحث دوم در باب ضمانت اعتباری است که به دنبال ضمانت‌نامه‌های بانکی و پذیرش بانکی است. فصل سوم مربوط به بانکداری سرمایه‌گذاری در اوراق تجاری است که شامل دو موضوع می‌شود اولی در بحث بورس و دومی در اوراق قرضه.

در خاتمه نیز به نتایج این دو باب اشاره شده است.

وضعیت کتاب

فهرست مصادر و محتویات در پایان کتاب آمده است.

پاورقی‌ها به مستندسازی مطالب کتاب اختصاص یافته است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.