سمرقندی، محمد بن احمد
محمد بن احمد سمرقندی، متوفی 539ق، از فقهای حنفی و صاحب تألیفاتی در فقه و اصول.
نام و کنیه
وی محمد بن احمد بن ابی‌احمد، ابوبکر علاءالدین سمرقندی است.
از نگاه بزرگان
- صاحب كشف الظنون: إنه الإمام الزاهد؛
- رفیع‌الدین شروانی: ركن الأئمة... صاحب «تحفة الفقهاء»؛
- صاحب الجواهر: إمام فاضل في الفتوی والمناظرة والأصول والكلام[۱].
زادروز و زادگاه
زادروز او معلوم نیست، ولی زادگاه وی سمرقند بوده است. سمرقند شهر مشهوری است در ماوراء النهر (رود سیحون) که همان قصبه «الصغد» است. گاه، اقلیم صغد را اقلیم سمرقند نامیده‌اند؛ بنابراین سمرقند هم شهر است و هم اقلیم و به نظر می‌رسد که محمد بن احمد به سمرقندِ اقلیم منسوب است و نه به سمرقندِ شهر؛ زیرا در انساب سمعانی ذکر شده که وی در بخارا اقامت داشت و در آنجا درگذشت. بخارا شهری است در صغد یا در اقلیم سمرقند و به گفته قدیمی‌ها فاصله بین بخارا و شهر سمرقند، هفت روز و سی‌وهفت فرسخ بوده است[۲].
اساتید
- صدرالاسلام ابوالیسر بزدوی؛
- ابوالمعین مکحولی نسفی[۳].
هم‌شاگردی‌ها
- ابوالمعالی احمد؛
- حسن بن فخرالاسلام علی بزدوی[۴].
شاگردان
- محمد بن حسین بن ناصر بن عبدالعزیز ضیاءالدین بندنیجی؛
- دخترش فاطمه؛
- دامادش علاءالدین کاشانی[۵].
آثار
- تحفة الفقهاء؛
- شرح كتاب التأويلات للماتريدي؛
- مختلف الرواية؛
- ميزان الأصول في نتائج المعقول (مطول و مختصر)؛
- شرح الجامع الكبير.
محمد بن احمد، خود در «التحفه» به کتاب مبسوطی از خویش اشاره می‌کند که یافت نشده؛ وی به کتاب‌های دیگرش همچون: «زیادات» «شرحی بر الطحاوی» و مبسوطی در اصول»، نیز اشاره کرده است. در کتابخانه الازهر، کتابی منسوب به وی با عنوان «شرح منظومة النسفي» وجود دارد[۶].
وفات
درباره تاریخ وفات وی ختلاف است؛ سمعانی آن را 539ق، یوسف سرکیس 540ق، حاجی خلیفه در جایی 552ق و در جای دیگر 553ق، ذکر کرده‌اند. به نظر می‌رسد که نظر سمعانی صحیح باشد و او در 539ق، از دنیا رفته باشد؛ زیرا سمعانی در جایی ذکر کرده که سمرقندی برای وی اجازه‌نامه نوشته است؛ این در حالی است که اقوال دیگر منسوب به معاصران سمرقندی یا کسانی که با وی ارتباط داشته‌اند نیست[۷].
پانویس
منابع مقاله
محمد زکی عبدالبر، مقدمه کتاب «ميزان الأصول في نتائج العقول»، اثر علاءالدین شمس‌النظر ابوبکر محمد بن احمد سمرقندی، با تحقیق دکتر محمد زکی عبدالبر، قطر، چاپ اول، 1404ق/1984م.