الفوز الكبير في اصول التفسير
الفوز الکبیر فی اصول التفسیر نوشته قطب‌الدین احمد ابن عبدالرحیم معروف به شاه ولى‌اللّه دهلوى (1114-1176 ق) است که در اصل به زبان فارسی نگارش یافته اما توسط مترجم به عربى برگردان شده است.
| الفوز الکبیر فی اصول التفسیر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شاه‌ولی‌الله، احمد بن عبدالرحیم (نویسنده) ندوی، سلمان (مترجم) |
| عنوان‌های دیگر | فوز الکبیر فی اصول التفسیر. عربی |
| ناشر | صديقی |
| مکان نشر | زاهدان - ایران |
| سال نشر | 1382 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-5728-27-4 |
| موضوع | تفسیر - فن |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 91/5 /ش2 ف9041 1387 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
شاه ولى‌اللّه دهلوى از پرآوازه‌ترین شخصیتهاى فکرى و فرهنگى قرن دوازدهم در شبه قارّۀ هند بود.مسلّم است که نیاکان وى از عربستان به هند مهاجرت کرده‌اند اما تاریخ کاملا مشخصى براى این مهاجرت ذکر نکرده‌اند.وى در کودکى از بلوغى سرشار برخوردار بود و در اندک‌مدّتى توانست در رشته‌هاى مختلف دانش رایج در آن زمان سرآمد دیگران شود.وى در سال 1143ق عازم سفر مکه شد و در محضر اساتیدى چون ابوطاهر کردى، فد اللّه مکّى، تاج‌الدین قالى و چند تن دیگر حدیث و فقه آموخت.
وى صاحب آثار گوناگونى در زمینۀ علوم قرآنى است از جمله: فتح الرحمن فی ترجمة القرآن، الزهراوین، تأویل الأحادیث، الفتح الخبیر و الفوز الکبیر.الفوز الکبیر در اصل به فارسی بوده و بعدها به عربى ترجمه شده و هم‌اکنون بیشتر ترجمۀ عربى آن مورد توجه قرآن‌پژوهان است.فقدان عنوان فارسی براى کتاب، باعث معرفى آن تحت عنوان عربى آن شد.
مؤلف طى این اثر به موضوعات ذیل مى‌پردازد:علوم پنج‌گانه اصلى که قرآن آنها را دربردارد؛ یعنى علم الاحکام، علم الجدل، علم التذکیر بآلاء اللّه، علم التذکیر بأیام اللّه، و علم التذکیر بالموت و ما بعد الموت.توضیح اسلوب و روش قرآن کریم در عرضه علوم قرآنى، حقیقت اسباب نزول، روش جدل قرآن با چهار فرقه باطله: مشرکان، یهود، نصارى و منافقان، مفهوم خفیف، تشبیه، داستان تحریف عقیدۀ به توحید، هدف نبوت، وجه اختلاف شرایع انبیاء، أقانیم سه‌گانه مسیحیان، نفاق عملى و مظاهر آن، نفاق اعتقادى، منافقین جدید، اثبات خالق و صفات الهى در قرآن، خطر خوض در صفات، روش قرآن در بیان آیات الهى و نعمتهاى حضرتش و در یادآورى ایام اللّه، حکمت تکرار در قصص قرآنى و کثرت قصه‌هاى غیرتکرارى، هدف قصه در قرآن، قاعده کلیه در مبحث احکام، وجود دقت و پوشیدگى در معناى آیات قرآنى، مباحث غریب القرآن، مبحث ناسخ و منسوخ و معناى نسخ، آیات منسوخه از دیدگاه سیوطى و نظر نویسنده در این‌باره، اسباب نزول و دشوارى این موضوع، شروطى که در باب اسباب نزول رعایت آنها از جانب مفسر لازم است، اسلوب بدیع قرآن در استعمال محکم و متشابه و کنایه و تعریض و مجاز عقلى، مباحث بلاغى، فنون تفسیرى و روش حل اختلاف بین تفاسیر صحابه و تابعین، اصفات مفسران و روش‌هاى تفسیرى ایشان، ظهر و بطن قرآن و غیره.
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه‌اى از مترجم عربى که در آن به معرفى دهلوى و آثار او پرداخته شده، مقدمه مؤلف و 4 باب ذیل مى‌باشد:
الباب الاول: «فی العلوم القرآنیة الخمسة» داراى دو فصل ذیل که هرکدام مشتمل بر موضوعاتى است مى‌باشد:الفصل الاول: فی علم الجدل که به موضوعاتى چون:طریقان للجدل فی القرآن الکریم، مفهوم الحنیف، معنى التشبیه و صوره، الغرض من النبوة و...الفصل الثانی: فی بقیة العلوم الخمسة.موضوعاتى چون:وضوح القرآن الکریم فی بیان الصفات، اثبات الخالق فی القرآن، الصفات الالهیة فی القرآن، أسلوب القرآن فی بیان آلاء اللّه، غرض القصة فی القرآن و...
الباب الثانی: «فی بیان وجود الدقة و الخفاء فی معانی نظم القرآن الکریم» داراى پنج فصل ذیل مى‌باشد که ذیل هر فصل موضوعاتى گنجانده شده است: الفصل الاول: فی بحث غریب القرآن.الفصل الثانی: فی مبحث الناسخ و المنسوخ.الفصل الثالث: فی اسباب النزول.الفصل الرابع: فی بقیة مباحث هذا الباب الفصل الخامس: فی المحکم و المتشابه و الکنایة و....
الباب الثالث: «فی أسلوب القرآن البدیع» مشتمل بر پنج فصل با موضوعات متفاوت است: الفصل الاول: فی ترتیب القرآن الکریم و اسلوب السور فیه.الفصل الثانی: فی تقسیم السور الى الآیات و أسلوبها الفرید.الفصل الثالث: فی ظاهرة التکرار فی القرآن الکریم. الفصل الرابع: فی ترتیب مباحث القرآن الکریم.الفصل الخامس: فی وجوه الاعجاز فی القرآن-
الباب الرابع: «فی بیان فنون التفسیر و حل الخلافات الواقعة فی تفاسیر الصحابة و التابعین» شش فصل ذیل را با موضوعات متفاوت دربردارد: الفصل الاول: فی اصناف المفسرین و مناهج تفسیرهم.الفصل الثانی: فی بیان الآثار المرویة فی تفسیر...الفصل الثالث: فی بقیة لطائف هذا الباب. الفصل الرابع: فی غرائب القرآن الکریم.الفصل الخامس: فی ظهر القرآن و بطنه.الفصل السادس: فی بعض العلوم الوهبیة.در پایان هم فهرست مطالب کتاب درج شده است.
مترجم کتاب ضمن قرار دادن عناوین جانبى براى کتاب به درج برخى توضیحات در پاورقى فصل آخر کتاب نیز پرداخته است.
نسخه‌شناسى
نویسنده کتاب احمد بن عبدالرحیم مشهور به شاه ولى اللّه دهلوى از عالمان قرن دوازدهم هجرى است.این کتاب توسط آقاى سلمان الحسینی الندوی به عربى ترجمه شده و در قطع وزیرى با جلد شومیز در 133 صفحه نخستین بار در سال 1382ش از سوی «انتشارات صدیقى»زاهدان منتشر شده است.
منابع مقاله
- مقدمه مترجم
- خرمشاهى، بهاء‌الدین، دانشنامه قرآن، ج دوم صفحات 1604 و 1987