الممتع في التصريف
الممتع في التصريف، اثر على بن مؤمن نحوى حضرمى اشبيلى، معروف به ابن عصفور (597 - 669ق)، با تحقيق شيخ احمد عزو عنايه و على‌محمد مصطفى، اثرى است در تصريف كه در آن به بحث درباره حروف زايد، ساختمان افعال و اسماء، ابدال، قلب و ادغام، به روش استدلالى پرداخته شده است.
| الممتع في التصريف | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مصطفی، علی محمد (محقق)
ابن عصفور، علی بن مؤمن (نویسنده) عنایه، احمد عزو (محقق) |
| ناشر | دار إحياء التراث العربي |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1432 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | زبان عربی - صرف |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PJ 6131 /الف2م7 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اين كتاب را ابن عصفور به يكى از امراى المتوكل‌على‌الله به نام امير ابوبكر عبدالله بن صاحب الرد كه خود شاعر و اديب نيز بوده، تقديم كرده است.[۱]
ساختار
كتاب با دو مقدمه از محققان و نویسنده آغاز و مطالب در دو قسم و هر قسم در چندين عنوان تنظيم شده است.
نویسنده در ابتدا، به نحوه تشخيص و تمييز حروف زايد از اصلى پرداخته و سپس، حروف ابدال را مطرح و بعد از آن، به ساير مباحث صرفى پرداخته است.
گزارش محتوا
در مقدمه محققان، ضمن بيان برخى از خصايص و ويژگى‌هاى لغت عربى و ذكر ديدگاه بزرگانى چون ابن فارس، سيوطى، ابوحيان و زمخشرى، اشاره كوتاهى به زندگى‌نامه نویسنده و آثار وى، شده است.[۲]
در مقدمه نویسنده، به ذكر شرف و اهميت علم صرف و بيان مراتب و جايگاه آن در علم عربى، پرداخته شده است.[۳]
در باب اول از قسم اول، به تبيين و تمييز حروف زايد از حروف اصلى و ادله‌اى كه مى‌توان با آن‌ها به شناخت حروف اصلى و زايد نايل آمد، پرداخته شده است.[۴]
نویسنده، علت تقديم اين بحث بر ساير مباحث علم صرف را اين دانسته كه شناخت تصغير و تکسیر - كه نحويون پيش از وارد شدن به علم تصريف به آن دو مى‌پردازند - و نيز شناخت بسيارى از اسماء غير منصرف بر اين قسم مبتنى است.[۵]
اشتقاق اصغر و اكبر، تصريف، كثرت و لزوم، نظير و خروج از نظير و... از جمله ادله‌اى شناخته شده كه به‌وسيله آن‌ها، مى‌توان حروف زايد و اصلى را از يكديگر تمييز داد.[۶]
بررسى و بحث پيرامون ابنيه اسماء و افعال و معانى مختلف آن‌ها و ذكر مواردى كه در آن‌ها حروف زايد بيشتر به چشم مى‌خورد، از جمله مباحث مطرح‌شده در اين باب مى‌باشد.
قسم دوم، به ذكر حروف ابدال اختصاص يافته است. حروف ابدال، حروفى هستند كه در موارد خاصى، بدون آنكه ادغام شوند، به حرف ديگرى تبديل شوند كه نویسنده آن‌ها را در عبارت «اجد طويت منهلا» خلاصه نموده است.[۷]
حروف ابدالى كه سيبويه در كتاب خود نامى از آن‌ها نبرده است، قلب و حذف و نقل، احكام حروف عله، قلب و حذف غير قياسى، انواع ادغام، تبيين مخارج حروف و مسائل مربوط به صحيح و معتل، از جمله مباحثى است كه در اين قسم، بدان پرداخته شده است.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب، در انتهاى كتاب آمده است.
در پاورقى‌ها، به تبيين و توضيح كلمات دشوارى پرداخته شده كه در متن آمده است.