الذخائر الشرقية
الذخائر الشرقية تألیف كوركيس عواد (1908- 1992م) دربردارنده مباحثى در زمينه بيبليوگرافى كتاهاى كشور عراق مى‌باشد كه نویسنده با پژوهش‌هاى فراوان، توانسته است اطلاعات ارزشمندى را در اين زمينه به محققان و كتاب‌شناسان عرضه نمايد. اين كتاب در هفت جلد به رشته تحرير درآمده و با تلاش آقاى جليل العطية گردآورى و تنظيم شده است.
| الذخائر الشرقیة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عواد، کورکیس (نویسنده) عطیه، جلیل (تقدیم و ضبط و تعلیق) |
| ناشر | دار الغرب الإسلامي |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1999 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | عراق - فهرستها کتابهای چاپی عربی - فهرستها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 7 |
| کد کنگره | Z 6605 /ع9ذ3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب حاضر شامل (163) رساله، مقاله و مختصرى از نشريات، هفته‌نامه‌ها و مجله‌هاى كشور عراق و جهان عرب است كه نویسنده آثار خود را به دو زبان عربى و انگليسى در اين نشريات به چاپ رسانده است. اين مقاله‌ها بر حسب موضوع مورد بحث در آنها به مقاله‌هاى تاريخى، جغرافيا، فرهنگ و تمدن، معمارى و شهرسازى و آثارى كه به صورت خطى به دست وى رسيده است تقسيم‌بندى مى‌شود.
مطالب كتاب شامل دو بخش مى‌باشد:
الف: مقاله‌ها و آثارى كه به زبان عربى منتشر شده است كه اين بخش شامل موارد زير است:
1- تحقيقات بيبليوگرافى.
2- نامه‌هاى شخصى، خاطرات، سفرنامه‌ها و...
3- تحقيقات و پژوهش‌هاى متفرقه.
4- تحقيقات و پژوهش‌هایى كه نویسنده، آنها را در مورد مناطق مختلف عراق به انجام رسانيده است.
5- تراجم و زندگى‌نامه‌ها.
6- معرفى كتاب‌ها و نقد بر آنها.
7- معرفى كتاب‌هاى خطى همراه با معرفى نمودن فهرست آنها.
8- پژوهش‌هایى در زمينه تاريخ، فرهنگ و تمدن مناطق مختلف، همراه با ذكر اطلاعات عمومى اين مناطق.
9- تحقيق و معرفى كتابخانه‌هاى مهم و معرفى آثار نادرى كه در اين مراكز فرهنگى وجود دارد.
10- متون و كتاب‌هاى خطى كه نویسنده به تحقيق آنها پرداخته است.
ب: مقاله‌هایى كه به زبان انگليسى به چاپ رسيده است كه بر اساس تاريخ انتشار آنها در اين كتاب گنجانده شده‌اند.
گزارش محتوا
نویسنده اولین بخش از كتاب خود را به نسخه‌هاى خطى عراق اختصاص داده است. وى در اين باره مى‌نويسد: در سال (1938م) نسخه‌هاى خطى فراوانى به چاپ رسيدند كه برخى از آنها از اهميت فراوانى برخوردار بوده و بسان گنج‌هاى نهان در طى ساليان متمادى مخفى بوده‌اند. اين فرآيند در سال (1939م) نيز ادامه يافت اما در اين سال همچون سال گذشته، تعداد نسخه‌هاى خطى چاپ شده به فراوانى سال گذشته نبوده است و مهمترين عامل در اين رابطه، اوضاع نابسامان سياسى عراق بود كه در همه بخشها اثر خود را قرار داد. در اين سال حدود (35) كتاب خطى به چاپ رسيد كه برخى از آنها عبارتند از:
1- الإجابة لإيراد ما استدركته عائشة على الصحابة، تألیف: بدر‌الدين الزركشى (794).
2- الأحكام السلطانية. تألیف: ابى يعلى الحنبلى (458).
3- أزهار الرياض في أخبار عياض، تألیف: مقرى (1041).
4- أسرار البلاغة والبيان، تألیف: عبدالقاهر الجرجانى (471).
سپس نویسنده آثار منتشر شده را بر اساس تاريخ چاپ و انتشار آنها، به صورت فهرست‌وار مى‌نويسد كه تعاداى از اين آثار را در اين مقاله مختصر نام مى‌بريم:
سال 1940
1- البُخلاء، تألیف: جاحظ (255).
2- البداية و النهایة في التاريخ، تألیف: ابن كثير دمشقى (774).
3- البديع في وصف الربيع، تألیف: ابى الولید اسماعيل بن عامر الحميرى الأشبيلى (440).
سال 1941
1- الأمالى في الفقه، تألیف: محمد بن الحسن الشيبانى (187).
2- إمتاع الأسماع بما للرسول من الأبناء و الأموال و الحفدۀ و المتاع، تألیف: تقى‌الدين المقريزى.
3- الأيضاح في علم النكاح، تألیف: جلال‌الدين السيوطى (911).
گزارش‌نويسى نویسنده در مورد چاپ نسخه‌هاى خطى، تا سال (1971م) ادامه پيدا مى‌كند و بعد از آن به ذكر نامه‌هاى شخصى، خاطرات، سفرنامه‌ها، تحقيقات و پژوهش‌هایى كه نویسنده آنها را در مورد مناطق مختلف عراق به انجام رسانيده، تراجم و زندگى‌نامه‌ها و غيره مى‌پردازد.
ايشان در جلد سوم كتاب، تحقيقات متفرقه‌اى كه در زمينه‌هاى مختلف به انجام رسانيده است را مدون نموده كه از جمله آنها موارد زير مى‌باشد:
نظر (ابن خلدون) و (قلقشندى) در مورد پول و سكه، پول رايج مصر، تحقيق در مورد كتاب (شعور) نوشته: بالعور، نسخه‌هاى خطى كتاب: إنباء الغُمر بأبناء العُمر، مقاله‌اى در مورد نویسنده كتاب: الكتابة و مغانم الإصابة.
كوركيس عواد در مورد پول رايج مصر اين‌گونه مى‌نويسد:
پول رايج مصر بر دو قسم است:
1- دينار طلايى كه به صورت شمارشى در معاملات از آن استفاده مى‌شود. اين نوع از طلا از سرزمين‌هاى ديگرى همچون بلاد فرنگ وارد مصر مى‌شود. وزن و اندازه اين نوع از دينارهاى طلا برابر با نوزده و نيم قيراط مصرى است. نقش و نگار پادشاهى كه در زمان وى اين دينارها ضرب مى‌شوند، در يك روى سكه و بر روى ديگر آن نقش و نگار دو نفر از حواريين حضرت عيسى مسيح(ع) قرار دارد.
2- دينار طلايى كه به صورت وزنى از آن در معاملات استفاده مى‌شود. استفاده از اين‌گونه دينارها بر اساس مثقال است. به اين ترتيب كه وزن هر هفت مثقال به اندازه ده درهم است و هر مثقال برابر با (24) قيراط مى‌باشد.
نویسنده در مورد شهرهاى عراق تحقيقات بسيار ارزنده‌اى را انجام داده است و تاريخچه هر يك از آن مناطق را گردآورى كرده و آنها در الذخائر الشرقية به رشته تحرير درآورده است. به طور مثال، وى در مورد شهر كوچك (آلوس) اين‌گونه مى‌آورد:
شهرى است كه بر روى يك جزيره كوچك در رود فرات بنا شده و در استان (الأنبار) واقع شده است. اين شهر تا بغداد (213) كيلومتر فاصله دارد. جهانگردانى همچون (ابن رسته) و (ياقوت حموى) نوشته‌اند شاپور ذواالأكتاف اين شهر را براى نگه‌دارى سلاح لشكر خود بنا نهاده و بعد از وى، انوشيروان دستور داد تا حصار آن را از نو بسازد.
سپس نویسنده تحقيق جامعى را در مورد زادگاه خود، شهر (موصل) مى‌نويسد كه براى محققان و پژوهشگران از بهترين منابع به‌شمار مى‌رود.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب و منابع مورد استفاده نویسنده، در انتهاى كتاب آمده است.
پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع اختصاص يافته است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.