البيان المسؤول في تقريرات الأصول

البيان المسؤول في تقريرات الأصول، تقریرات درس اصول فقه آیت‌الله ابوالقاسم خویی به زبان عربی، به قلم آیت‌الله میرزا ابوالفضل نجفی خوانساری است. تحقیق و تنظیم مباحث نیز توسط احمد خوانساری انجام شده است.

البيان المسؤول في تقريرات الأصول
پدیدآوران	خوانساری، ابوالفضل(مقرر) خوانساری، احمد(محقق) خویی، سید ابوالقاسم (محاضر)
ناشر	مؤسسة أنصاريان للطباعة و النشر
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1439ق. = 2017م.
چاپ	چاپ اول
شابک	‎978-964-219-608-1
موضوع	اصول فقه شيعه - قرن 14 فقه جعفري - قرن 14
زبان	عربي
کد کنگره	‏خ9ب9 / 159/8 BP

مرحوم آیت‌الله خویی اگرچه در فقه و اصول، تألیفات قلمی فراوانی ندارد، اما بیشترین تألیفات فقهی - اصولی در تقریر دروس فقه و اصول ایشان است که تاکنون تقریرات زیادی از درس‌های ایشان به چاپ رسیده است. برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از: المحاضرات في أصول الفقه، دراسات في علم الأصول، مصباح الأصول و مصابيح الأصول که هرکدام از آنها را یکی از شاگردان برجسته ایشان به رشته تحریر درآورده است... تقریرات شاگردان از درس‌های ایشان تاکنون در 18 عنوان و 48 مجلد به چاپ رسیده است‏.

در ابتدای کتاب، شرح حال «شیخ ابوالفضل نجفی خوانساری» در دو فصل مطرح شده است:

در فصل اول، شرح حال مختصری از ایشان با بررسی نسب و محل و تاریخ ولادت (1335ق - ‌اصفهان)، معرفی پدر و اجداد او، رشد و تحصیل علم در نجف و ایران و ذکر نام اساتید و شاگردانش مطرح شده است. نام شیخ احمد خوانساری که تحقیق کتاب را به انجام رسانید نیز در زمره شاگردان ایشان آمده است.

فصل دوم مشتمل بر معرفی کتاب و شیوه تحقیق آن است. در معرفی کتاب چنین می‌خوانیم: «کتاب پیش روی شما با نام «البيان المسؤول في تقريرات الأصول»، تقریرات درس خارج اصول آیت‌الله‌العظمی سید ابوالقاسم موسوی خویی است که مرحوم والد آیت‌الله شیخ ابوالفضل نجفی خوانساری تدوین نموده است»‏.

مرحوم محقق خویی به سبب بیان فصیح و بلیغش تقریرات فراوانی را پیرامون فقه و اصول به رشته تحریر درآورد و منتشر کرد که از آن جمله است: «موسوعة الإمام الخوئي» بالغ بر پنجاه جلد؛ دو جلد از دوره اصول آن مرحوم با نام «مصباح الأصول»، مشتمل بر مباحث الفاظ و کتاب «محاضرات في الأصول» در چهار جلد، پیرامون مباحث امارات، اصول عملیه، تعادل و تراجیح، در ضمن موسوعه مزبور نشر داده شده است‏.

ویژگی‌های کتاب حاضر:

1. برخلاف تقریرات مذکور، در این کتاب لب و مغز دیدگاه‌ها ذکر شده است؛ به‌گونه‌ای که به‌راحتی می‌توان به آراء و نظریات خاص محقق خویی دست یافت. به‌ویژه برای کسانی که طاقت مطالعه تقریرات طولانی را ندارند. البته همه اینها با رعایت کامل امانت و به‌دور از ایجاز مخل و اطناب ممل است.
2. تفاوت‌هایی بین این دوره و سایر تقریرات اصول آیت‌الله خویی وجود دارد. از دیدگاه مقرر در برخی تقریرات آیت‌الله خویی اشتباهاتی وارد شده است و تقریر حاضر صحیح‌ترین آنهاست. این تقریر از سوی آیت‌الله خویی تأیید شده و بسیار از این دوره خوشنود بوده است.
3. از دیگر امتیازات این دوره، اشراف تقریباً کامل بر نظریات كفاية الأصول است؛ به‌گونه‌ای که می‌توان آن را به‌عنوان حاشیه کفایه مطرح کرد و آنگاه که میرزا ابوالفضل نجفی خوانساری این تقریرات را بر استادش آیت‌الله خویی عرضه کرد، ایشان چنین فرمود: «من قصد نوشتن حاشیه بر کفایه را داشتم، اما این تقریرات را کافی می‌دانم و از حاشیه بر کفایه منصرف شدم»‏.

این تقریرات پس از سال‌ها که مقارنه و تصحیح و طبع آن متوقف شده بود، با تشویق محققان و فضلا، تحقیق و ترتیب آن به شکل کنونی در ضمن مراحل زیر انجام گرفت:

1. ترتیب عبارات و فهرست و بخش‌های مناسب؛
2. مطابقه و مقارنه مجدد از سوی دو تن از محققین؛
3. تحقیق و بررسی مطالبی که به هنگام مطابقت مشخص و معین گردید؛
4. تحقیق همه ارجاعات از مصادر اصلی و ثبت فهرست منابع؛
5. نوشتن مقدمه‏.

محقق کتاب، برخی تقریرات مرحوم پدرش را تکمیل و نیز معانی برخی کلمات نامفهوم را در پاورقی متذکر گردیده است. توضیحاتی که از کلام مدرس (آیت‌الله خویی) بوده با ذکر عبارت «من المحاضر قدس‌سره» و تعلیقات و توضیحات مقرر با عبارت «من المقرر قدس‌سره» در انتهای آن مشخص شده است. سایر حواشی متعلق به مراحل تحقیق کتاب است‏.

آیت‌الله خویی مباحث را به‌ترتیب کتاب کفایه مطرح کرده است؛ یعنی یک مقدمه - که مشتمل بر 13 امر است‌ - ‌و هشت‌ مقصد‌ و خاتمه‌ای در مـبحث اجـتهاد و تـقلید. از نکات قابل توجه اینکه آیت‌الله خویی همانند بسیاری از علمای اصول از ورود مباحث دیگر علوم به علم اصول ابراز ناخوشنودی کرده و دلیل طرح آنها از سوی خود را تنها ذکر آن در کفایه دانسته است: «مسئله جبر و تفویض مسئله‌ای کلامی است و ربطی به مسائل اصولی ندارد و اگر صاحب کفایه آن را ذکر نکرده بود، ما نیز آن را ذکر نمی‌کردیم»‏.

کتاب در دو جلد منتشر شده است که فهرست مطالب هر جلد در ابتدای آن و فهرست منابع در انتهای جلد دوم ارائه شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه محقق و متن کتاب.
2. پیرچراغ، محمدرضا، «آیت‌الله خویی و البیان»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، تابستان 1390، شماره 24، ص‌71 تا 83.