زنجانی، محمود بن احمد
محمود بن احمد زنجانی (متوفی 656ق) لغوی، فقیه، اصولی و مفسر قرن هفتم هجری، صاحب کتاب «تخريج الفروع علی الأصول».
نام و کنیه
وی ابوالمناقب شهاب‌الدین محمود بن احمد زنجانی است[۱].
دوران زندگی
وی در اواخر دوره پنجم از ادوار فقه اسلامی، که از نظر علما از قرن چهارم تا سقوط بغداد در نیمه دوم قرن هفتم هجری امتداد داشته، می‌زیسته است. وی به شهر زنجان آذربایجان منسوب بوده و در اواخر عمر خویش، پیش از سقوط بغداد به دست مغول‌ها، قاضی‌القضات و یا نائب قاضی‌القضات آنجا بود[۲].
تحصیل
طبق آنچه شرح‌حال‌نویسان و صاحبان تراجم، در وصف حال وی نوشته‌اند، او ابتدا در نظامیه و سپس در المستنصریه، تحصیل نموده و به مراتب عالی لغت، فقه، اصول و تفسیر رسیده و در این علوم، تألیفاتی از خود به یادگار گذاشته است[۳].
سخن سایرین پیرامون مؤلف
علما و بزرگان زیادی او را ستوده و از وی به بزرگی و علم، یاد کرده‌اند. از جمله ذهبی درباره او گفته است: «كان من بحور العلم له تصانيف». ابن نجار نیز پیرامون او، چنین گفته است: «برع في المذهب والخلاف والأصول»[۴].
برخی مترجمین، معتقدند که وی در تفسیر قرآن، کتابی نوشته و از امام الناصرلدین‌الله اجازه روایت داشته و دمیاطی، از او نقل روایت کرده است.
آثار
بیشتر آثار وی، مفقود شده و به دست ما، نرسیده است. آنچه از آثار وی، معلوم است، کتابی است به زبانی عربی، تحت عنوان «ترويح الأرواح في تهذيب الصحاح» که در آن، به اختصار صحاح جوهری پرداخته است[۵].
وی کتاب دیگری نیز در علم شریعت دارد به نام «تخريج الفروع علی الأصول» و در اثنای این اثر، به کتاب دیگری از خود، به نام «درر الغرر» اشاره کرده است[۶].
وفات
وی در سال 656ق، دار فانی را وداع گفته است.
پانویس
منابع مقاله
محمد ادیب صالح، مقدمه کتاب «تخريج الفروع علی الأصول»، اثر زنجانی، محمود بن احمد، تحقیق: محمد ادیب صالح، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ چهارم، 1402ق-1982م.