دراسات أصولية، مباحث الألفاظ

دراسات أصولية، مباحث الألفاظ، اثر آیت‌الله شیخ محمد محمدطاهر آل شبیر خاقانی، کتابی است پیرامون مباحث الفاظ در علم اصول.

دراسات أصولية، مباحث الألفاظ
پدیدآوران	شبیری خاقانی، محمد (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	مباحث الألفاظ دراسات اصوليه مباحث الالفاظ في علم الاصول
ناشر	مؤسسة الإمام المنتظر (ع)
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1421ق
چاپ	چاپ اول
موضوع	مباحث الفاظ (اصول فقه) اصول فقه شيعه - قرن 14
زبان	عربي
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏‎‏/‎‏آ‎‏7‎‏د‎‏4 / 164 BP

ساختار

کتاب با مقدمه مفصلی از نویسنده آغاز و مطالب در یازده فصل، در دو جلد، ارائه شده است.

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه، ابتدا به بررسی اجمالی مصادر شریعت یهود و مسیحیت پرداخته و سپس، مناهج اصولی را به پنج قسمت زیر تقسیم نموده و به توضیح آنها، پرداخته است:

1. تقلیدی؛
2. شمولی استیعابی؛
3. جمعی سمع و عقل؛
4. احوالی؛
5. به لحاظ حجیت یا اعتبار.

رابطه اصول با علوم دیگر، فرق میان حمل و عروض و اسناد، اقسام مغایرت، موضوع کلی علوم، اقسام جعل، فرق میان غرض و غایت و تمایز علوم، از جمله موضوعاتی است که در مقدمه، مورد بحث قرار گرفته است.

جلد اول، فصل اول و دوم را در خود جای داده است. در فصل نخست، به مبحث «وضع» پرداخته شده است. نویسنده در این فصل، پیش از پرداختن به اصل موضوع وضع، به بررسی تفکر فلسفی پیرامون این موضوع پرداخته و سپس، نظر لغویون و اصولیون را درباره وضع، مورد بحث و بررسی قرار داده است و در ادامه، مباحثی همچون حقیقت و اقسام واضع، مراتب حکم، اقسام وضع و ارتباط میان وضع و لغت را مطرح نموده است.

نویسنده پس از بررسی اقسام چهارگانه وضع (که سه قسم آن، شامل وضع عام و موضوع‌له عام، وضع خاص و موضوع‌له خاص و وضع عام و موضوع‌له خاص، ممکن و یک قسم آن، یعنی وضع خاص و موضوع‌له عام ناممکن است) و اشاره به اختلاف موجود در وضع عام و موضوع‌له خاص، به بیان این موضوع پرداخته است که برخی از علما، مانند محقق شیخ محمدتقی در حاشیه خود بر «المعالم» معتقدند که حروف، برای معانی ربطی متقوم به متعلقات خود که به‌صورت مرآت برای حال غیر خود لحاظ شده‌اند، وضع گردیده‌اند. نویسنده با اشاره به این موضوع، در فصل دوم، به بحث پیرامون وضع و رابطه آن با معنی حرفی، پرداخته است.

از جمله موضوعات مطرح‌شده در این فصل، عبارتند از: معانی حروف نزد علمای عربیت، فلاسفه و اصولیون و تفاوت میان معانی اسمی و حرفی.

فصل سوم تا یازدهم، در جلد دوم آمده است. پس از بیان فرق میان معنی حرفی و اسمی، در فصل سوم، به موضوع خبر و انشا، پرداخته شده است. نویسنده در این فصل، ضمن بررسی ارتباط جملات با حروف و معانی انشایی حروف، به بحث پیرامون معانی اسماء اشاره و ضمایر و اختلافات موجود در آن، پرداخته است.

در فصل چهارم، به بحث پیرامون طبیعت استعمال لفظ در معنای مجازی پرداخته شده و موضوعاتی همچون اطلاق لفظ و اراده شخص و اطلاق لفظی، مورد بحث قرار گرفته است.

در فصل پنجم، مباحث مربوط به تابعیت دلالت از اراده مطرح گردیده و فصل ششم، به مبحث حقیقت و مجاز و موضوعات مربوط به آن، از جمله علامات حقیقت و مجاز، شامل تبادر، عدم صحت سلب، حمل و اطراد، اختصاص یافته است.

در فصل هفتم، بحث پیرامون حقیقت شرعیه، در دو بخش، صورت گرفته است: اصل وجود حقیقت شرعیه یا عدم آن و ثمره بحث در صورت اثبات وجود حقیقت شرعیه.

در فصل هشتم، به موضوع صحیح و اعم، پرداخته شده است. به اعتقاد نویسنده، مسئله صحیح و اعم، مبتنی بر قول به وجود حقیقت شرعیه نبوده و اعم از آن است و معانی حقیقیه، متشرعیه و مجازی را نیز شامل می‌شود.

سایر موضوعات مطرح‌شده در فصول بعدی کتاب، به‌ترتیب، عبارتند از اشتراک، استعمال لفظ در بیشتر از معنی واحد و مشتق.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.