میرزاجان باغنوی، حبیب‌الله
حبیب‌الله میرزاجان باغنوی (حدود 930-994 یا 995ق)، معروف به ملا میرزاجان، از علمای ایرانی در قرن دهم هجری و متبحر در علوم عقلی.
| نام | میرزاجان باغنوی، حبیب‌الله |
|---|---|
| نامهای دیگر | ملا حبيب الله باغنوي معروف به ميرزا جان شيرازي
باغندي، ميرزاجان باغنوي، ميرزاجان ميرزاجان شيرازي |
| نام پدر | امیر صدرالدین محمد |
| متولد | 930ق |
| محل تولد | شیراز |
| رحلت | رجب 994ق یا 995ق |
| اساتید | جمال‌الدین محمود شیرازی |
| برخی آثار | الإلهيات من المحاكمات بين شرحي الإشارات
الحاشية علی شروح الإشارات (الإشارات و شرح الإشارات و شرح الشرح و حاشية الباغنوي) حاشیة الباغنوي علی شرح حکمة العین |
| کد مؤلف | AUTHORCODE09825AUTHORCODE |
ولادت
ایشان حدود 930ق، به دنیا آمد.
تحصیلات و اساتید
باغنوی منسوب است به باغِ نو، محله‌ای در شیراز که نام آن بارها در «شد الإزار» و «شیرازنامه» آمده است. به گفته شیخ ابوالقاسم قاسمی کازرونی، مؤلفِ «سُلم السَموات»، که قدیمی‌ترین شرح‌حال او را نوشته است، ملا میرزاجان نزد جمال‌الدین محمود شیرازی، که افضلِ شاگردان غیاث‌الدین منصور دشتکی شیرازی و نیز از شاگردان پدرش امیر صدرالدین محمد بوده، تلمذ کرده است. عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، که شرح حال باغنوی را به قسم دوم کتاب خود (قسمت چاپ‌نشده مخصوص علمای اهل سنت) واگذاشته است، در شرح حال ملا عبدالله بن شهاب‌الدین حسین یزدی شهابادی می‌گوید که او با ملا احمد اردبیلی (مقدس اردبیلی) و مولی میرزاجان باغنوی نزد جمال‌الدین محمود، شاگرد علامه دوانی، علوم عقلیه می‌خواندند. همین مطلب را خوانساری در شرح حال مقدس اردبیلی نوشته و افزوده است که مقدس اردبیلی و ملا میرزاجان همسایه بوده‌اند. اما اینکه در ضمن شرح حال ملا میرزاجان او را معاصر جلال‌الدین دوانی می‌داند، اشتباه است؛ زیرا تاریخ مرگ دوانی 908 است و باغنوی در دهه آخر قرن دهم درگذشته است.
مذهب
باغنوی، سنی‌مذهب (اشعری شافعی) بود.
تدریس
به گفته اسکندربیگ منشی، در زمان شاه طهماسب او «در خطه شیراز بر مسند تدریس تمکن داشت» و بیشتر شاگردانش به مقام مدرسی رسیدند. در زمان شاه اسماعیل دوم، نزد او به قزوین رفت و در ظل حمایت شاه صفوی، که خود مظنون به تسنن بود، از اظهار مذهب خود ابایی نداشت.
مسافرت‌ها
او پس از مرگ اسماعیل دوم نتوانست در ایران بماند و به جانب ماوراءالنهر و هندوستان رفت و در آن دیار درگذشت. اسماعیل دوم در 13 رمضان 985 درگذشت و باغنوی، به گفته قاسمی کازرونی در 988 در لار بوده و می‌خواسته از آنجا به هندوستان برود؛ بنابراین پس از مرگ اسماعیل دوم سه سال در ایران مانده و آنگاه به هندوستان و از آنجا به ماوراءالنهر سفر کرده است.
وفات
وفات ملا میرزاجان در 995 یا 994، در ماه رجب در بخارا اتفاق افتاده است. چون قاضی احمد قمی، عمر او را هنگام مرگ متجاوز از شصت سال می‌داند،
آثار
نوشته‌های باغنوی، بر طبق معمول فضلای آن عصر، بیشتر در تحشیه و تعلیق کتب متقدمان است. تألیفات او را قمی در حدود دوازده جلد گفته است که بعضی را در ایران و بعضی را در ماوراءالنهر نوشته است. از جمله تألیفات او در ایران است:
- حاشیه بر «اثبات واجب» جلال‌الدین دوانی که آن را در نیمه ذی‌حجه 983 نوشته است؛
- حاشیه بر حاشیه خطائی؛
- حاشیه بر حاشیه مطالع؛
- حاشیه بر حاشیه تصدیقات مطالع؛
- حاشیه بر شرح حكمة العين؛
- حاشیه بر حاشیه قدیم علامه دوانی (نوشته مولانا حنیفی).
از جمله تألیفات او در ماوراءالنهر است:
- حاشیه مطول؛
- حاشیه شرح مواقف؛
- حاشیه بر مبحث «حال» شرح جامی بر کافیه.
حاجی خلیفه کتابی به نام «أُنموذج الفنون» را به او نسبت می‌دهد. خوانساری کتاب «الردود والنقود» را نیز تألیف او می‌داند، درصورتی‌که این کتاب شرح امام اکمل‌الدین محمد بن محمود البابُرتی (متوفی 786) بر «مختصر الأصول» عضدی است.
باغنوی حاشیه‌ای بر شرح مختصر عضدی دارد که حاجی خلیفه آن را ذیل «منتهی السؤول» نقل کرده و از آن دو نسخه در کتابخانه مدرسه «سپهسالار جدید» موجود است.
در حواشی شرح تجرید قوشچی (چاپ سنگی تهران) بعضی حواشی از ملا میرزاجان چاپ شده که ظاهراً همان است که حاجی خلیفه ذیل «تجريد الكلام» آورده و گفته است که «از جمله حواشی بر شرح جدید و حاشیه قدیمه، حاشیه محقق ملا میرزاجان شیرازی است که قبول افتاده است و میان طلاب دست‌به‌دست می‌گردد و تا مباحث جواهر و اَعراض است».
حاج ملا هادی سبزواری در شرح منظومه حکمتِ خود در فصل «طبیعیات»، مطلبی از باغنوی در رد بر دوانی درباره فرق تقسیم عقلی و تقسیم وهمی دارد[۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: زریاب، عباس، ج1، ص611-612
منابع مقاله
زریاب، عباس، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر سید مصطفی میرسلیم، تهران، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، چاپ اول، 1375.