المستطرف في كل فن مستظرف
| نام کتاب | المستطرف في کل فن مستظرف |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | لحام، سعید محمد (محقق)
ابشیهی، محمد بن احمد (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | PJA 4432 /م5 1378 |
| موضوع | ادبیات عربی - قرن9ق. - مجموعهها
ادبیات عربی - لطیفه، هجو و طنز |
| ناشر | عالم الکتب |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1419 هـ.ق یا 1999 م |
| کد اتوماسیون | 2497 |
معرفى اجمالى
«المستطرف في كل فن مستظرف»، اثر شهاب الدين محمد بن احمد ابوالفتح ابشيهى، كتابى است در موضوعات مختلف و متنوع از جمله مبانى اسلام، زندگى معنوى، سياسى و اجتماعى انسان كه به زبان عربى و در نيمه اول قرن نهم هجرى نوشته شده است.
ساختار
كتاب با دو مقدمه از محقق و نويسنده آغاز و مطالب در 84 باب كه برخى شامل چند فصل مى‌باشد، عرضه شده است.
در تنظيم ابواب، ترتيب خاصى رعايت نشده است.
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، توضيحات مختصرى پيرامون موضوع كتاب داده شده است (مقدمه محقق، ص 5).
نويسنده در مقدمه خود، برنامه‌اى كه نظم چندان روشنى ندارد، براى كار خود ريخته و چون ديده است كه دانش‌ها در كتاب‌هاى گوناگون پراكنده‌اند، خواسته است همه (به‌ويژه اخلاق و ادب را) يك جا جمع كند تا همگان را به كار آيد. سپس برخى را به داستان‌هاى شادى‌آفرين آراسته و برخى ديگر را به آيات و احاديث و روايات صحيح مستند كرده است.
در اين گونه موارد نيز از «ربيع الأبرار» زمخشرى و «العقد الفريد» ابن عبد ربّه سود برده است (مقدمه نويسنده، ص 7).
شايد بتوان ابواب و مطالب كتاب را به ترتيب زير تقسيم‌بندى موضوعى كرد:
1. اسلام: مبانى اسلام، قرآن، توكل بر خدا، توبه، ذكر دنيا و زهد، درود بر پيامبر(ص)؛ به‌عنوان مثال، نويسنده مبانى اسلام را در پنج فصل خلاصه كرده و به توضيح آن‌ها پرداخته است. اين فصول عبارتند از: اخلاص؛ نماز و فضيلت آن؛ زكات؛ روزه و حج (متن كتاب، ص 11 - 18).
2. زندگى معنوى انسان: عقل و هوش، عشق، قضا و قدر، صبر و تسلّى، علم و ادب، فضيلت و علم، توكل بر خدا، عدل و انصاف، شفقت بر خلق و...
نويسنده در مورد عقل، معتقد است عقل، داراى دو قسم مى‌باشد: قسمى كه قبول نقصان و زيادت نمى‌كند كه عبارت است از عقل غريزى مشترك بين عقلا و قسمى كه قابل نقصان و زيادت است كه همان عقل تجربى و اكتسابى مى‌باشد (همان، ص 20).
3. انسان و زندگى مادى او: خوراك و آداب آن؛ ظاهر انسان، قدّ، شمايل و جامه او؛ زيورآلات و عطريّات؛ جوانى، پيرى، تندرستى و بيمارى؛ اسم، كنيه و لقب؛ سفر؛ مال‌پرستى؛ فقر؛ آوازه‌خوانان؛ كنيزكان آوازه‌خوان؛ زن؛ باده؛ پزشكى و...
4. زندگى سياسى و اجتماعى: شاهان و سلاطين و اطاعت اولوالامر، آداب معاشرت با سلطان، وزيران و بزرگان دولت، قضاوت و قاضيان، شجاعت و اثرات آن در جنگ و...
5. اخلاق و آداب: پند و اندرز، رايزنى، وصايا و مواعظ، عدل و احسان و...
6. ادبيات و علم: فضيلت علم و ادب، آداب و حكم، امثال، بلاغت و فصاحت و...
7. فرهنگ عرب: اخبار عرب، كهانت و قيافه و زجر، خيل و جز آن.
8. پراكنده: حيوان، عجايب مخلوقات، پريان، درياها، نهرها، چاه‌ها و...
دو ويژگى در اثر حاضر وجود دارد كه ظاهرا همين دو خصلت موجب شهرت آن شده است: يكى آنكه نويسنده موفق شده بود از معانى دينى، اخلاقى و ادبى، تركيبى فراهم آورد كه با ذوق مسلمانان سده‌هاى 9 و 10ق، همسازى تمام داشته باشد و هر مسلمان فرهنگ‌دوست،همه مفاهيم و معانى مورد نياز خود را در آن بازيابد.
دوم آنكه شيوه نگارش وى، از سادگى و روانى خاصى برخوردار است. او شايد به سبب عدم تبحر كافى، از تكلّف سجع‌پردازى، معقّدسازى و مترادف‌سازى در امان ماند و به زبانى كه قابل فهم همگان بود، نوشت؛ چنان‌كه گاه نمى‌توانست از مصطلحات و تركيبات لهجه مصرى بپرهيزد. هرچند اين جنبه از اثر نويسنده از نظر برخى عيب محسوب مى‌شود، ولى اينك زمينه مناسبى را براى بررسى لهجه و ضرب‌المثل‌ها و احيانا برخى خلقيات مصريان فراهم آورده است.
وضعيت كتاب
اين اثر، به تركى استامبولى نيز ترجمه شده و علاوه بر اين، برخى به تلخيص آن پرداختند؛ تلخيص‌هايى از قبيل: «المستطلف من المستطرف»، «المستقطف من المستطرف» و نيز تلخيص آن در ظاهريه.
تحقيق كتاب، توسط سعيد محمد اللحام صورت گرفته است.
فهرست مطالب، در انتهاى كتاب آمده است.
در پاورقى‌ها، توضيحاتى پيرامون برخى كلمات و عبارات متن، ارائه و معناى لغات دشوار، نوشته شده است.
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. اكتفاء القنوع بما هو مطبوع، ادوارد فنديك، ص 348.
پیوندها
مطالعه کتاب المستطرف في کل فن مستظرف در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور