فاسی، محمد طیب بن محمد
محمد طیب بن محمد فاسی (1064- 1113ق) از علمای فاس (فاس از مناطق مراکش کنونی و پایتخت مغرب قدیم بوده)، صاحب تألیفات و در خدمت دولت اسماعیلیان در دوره سلطان، ابونصر اسماعیل بن شریف و برخی دیگر. محمد طیب، توانست در زمان حیات پدرش، در منصب پدربزرگش شیخ عبدالقادر بنشیند. وی پیش از پدرش از دنیا رفت.
| نام | فاسي، محمد طيب بن محمد |
|---|---|
| نام‌های دیگر | |
| نام پدر | سید محمد |
| متولد | / 1064ق |
| محل تولد | فاس مراکش |
| رحلت | / 1113ق / 1701م |
| اساتید | فاسی، عبدالقادر بن علی
شیخ الجماعة حافظ سید محمد علامه حافظ موسوعی |
| برخی آثار | مفتاح الوصول إلی علم الأصول في شرح خلاصة الأصول |
| کد مؤلف | AUTHORCODE04686AUTHORCODE |
ولادت
نام کاملش ابوعبدالله محمد طیب بن محمد بن عبدالقادر فاسی است.[۱]
در سال ولادتش اختلاف است، برخی گفته‌اند در سال 1064 به دنیا آمد و همچنین گفته شده که در 1068 به دنیا آمد. ظاهراً قول اول ترجیح دارد به علت اینکه در جای دیگر ذکر شده که او در هنگام وفات جدش، شیخ طیب حدود بیست‌وپنج سال داشت و حاصل تفریق 15 از سال وفات شیخ محمد طیب (رمضان سال 1091 هجری) به قول اول نزدیکتر است.[۲]
اطلاعات علمی
آغاز رشد علمی شیخ محمد، با قرآن در کنار پدربزرگش بود، او اساتید فراوانی به خود دید.[۳] وی در نبوغ علمی به‌جایی رسید که در زمان حیات پدرش، متصدی منصب جدش شد.[۴]
قادری درباره جایگاه علمی وی گفته: درسی اجتهادی و وسیع در تفسیر، حدیث و فقه داشت و مدتی در جایگاه پدرش نشست. سلطان سلیمان، دروس شیخ محمد را با عباراتی نزدیک به قادری ستوده و در شمارش عادات اخلاقی و علمی او می‌نویسد: «... خوش‌بیانی در ارائه مطالب، جمع میان روانی و تحقیق در تدریس و تألیف و افتاء، از عادات علمی او بود».[۵] مولی سلیمان در جای دیگری وی را با این عبارات می‌ستاید: «صار رأس المحققین، و قدوة المدققین، علامة حافظا، متبحرا، متقنا ماهرا فی العربیة، متضلعا بالفقه، و الحدیث، و الأصول، و البیان، و المنطق، و التصوف، بصیرا بالتاریخ، و ملح النوادر، مع الإقدام فی حل المشکلات، و فهم المعضلات».[۶]
اساتید
از جمله اساتیدی که مترجمانش برایش ذکر کرده‌اند اشخاص ذیل را می‌توان نام برد.
- جدش؛ شیخ عبدالقادر؛
- پدرش: شیخ الجماعة حافظ سید محمد(1042 – 1116ق)؛
- عمویش: علامه حافظ موسوعی، ابوزید عبدالرحمن(1040 – 1096ق)؛
- پسرعموی پدرش، ابوعبدالله محمدمهدی بن احمد بن علی بن یوسف فاسی(1033 – 1109ق)؛
- ابوسالم عبدالله بن محمد بن ابوبکر عیاشی(1037 – 1090ق).[۷]
شاگردان
- ابومحمد عبدالسلام بن طیب قادری حسنی(1058 - 1110ق)؛
- ابوعبدالله محمد بن عبدالرحمن بن عبدالقادر فاسی(1058 – 1134ق)؛
- ابوالعباس، احمد بن عربی بن سلیمان اندلسی(متوفی 1141ق)؛
- ابوعبدالله محمد بن عبدالسلام بنانی(متوفی 1163ق)؛
- ابوالعباس احمد بن محمد بن عبدالقادر فاسی(1093 – 1164ق)؛
- ابوعبدالله محمد بن قاسم جسوس(1089 – 1182ق).[۸]
فعالیتهای سیاسی- اجتماعی
وجاهت او در اجتماع بسیار زیاد بود و همین امر باعث شد تا کارهای مهم سیاسی و اجتماعی در دورانش، به وی سپرده شود. از جمله این کارها مسئله حدود شرقی دولت مغرب بود. سلطان سلیمان دراین‌باره می‌نویسد: سلطان وقتش، ابونصر اسماعیل بن شریف او را به سفارتش برای عقد صلح با ترکها، انتخاب کرد. وی پس از واقعه مشارع، در حدود سال 1103 به الجزائر سفر کرد. وی پس از سلطان اسماعیل بن شریف، در مصاحبت و خدمت پسر وی، سلطان ابومروان عبدالملک و وزیر وی، ابوعبدالله، بود. در کل، تصمیمات و خدمات او در دولت اسماعیلیان عواقب نیکی را رقم زد.[۹]
وفات
وفات محمد طیب، در شب پنجشنبه نوزدهم ربیع‌الثانی سال 1113، پیش از مرگ پدرش، رخ داد.[۱۰]
آثار
از آثار ذیل به‌عنوان برخی، آثار وی می‌توان یاد کرد:
- شرحش بر مقدمه جدش در اصول فقه با نام مفتاح الوصول الی علم الأصول فی شرح خلاصة الاصول للشیخ عبدالقادر الفاسی؛
- فهرست شیوخ پدرش؛
- فهرست منظومی در حدود دو هزار بیت؛
- رسالة فی الجواب عن نازلة التحبیس علی الأعقاب؛
- پاسخ به برخی مسائل فقهی در یک بروشور؛
- کتابی در وفیات اهل قرن یازدهم که آن را «مطمح النظر، و مرسل العبر، بذکر من غبر، من أهل القرن الحادی عشر» نام نهاده‌اند.[۱۱]