المحصول في علم أصول الفقه

المحصول في علم أصول الفقه، اثر فخرالدین محمد بن عمر خطیب رازی، معروف به فخر رازی (متوفی 606ق)، کتابی است در علم اصول فقه که با تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، به چاپ رسیده است.

المحصول في علم أصول الفقه
پدیدآوران	فخر رازي، محمد بن عمر (نویسنده)
ناشر	المکتبة العصري
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	1420ق. = 1999م.
چاپ	2
موضوع	اصول فقه اهل سنت - قرن 6ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	4
کد کنگره	‏‎‏ف3م3‏ / 155/7 BP

ساختار

مطالب کتاب، در چهار جلد و هر جلد در چندین فصل، ارائه گردیده است.

گزارش محتوا

از‌آنجاکه که این کتاب، یک کتابی اصولی است، همان مطالب معروف و مرسوم اصولی در آن بررسی شده که چندان نیازی به گزارش تفصیلی آنها نیست؛ فقط فهرستی اجمالی از آنها ارائه می‌گردد تا کیفیت ورود و خروج نویسنده و ترتیب طرح مباحث از نظر او روشن شود. جلد نخست، با ده فصل به‌عنوان مباحث مقدماتی، آغاز شده است. در این فصول، ابتدا به تفسیر «اصول فقه» پرداخته شده، سپس ضمن اشاره به مقدماتی که اصول فقه، بدان نیازمند است، مباحثی همچون تحدید علم و ظن، تعریف «نظر»، «دلیل» و «اماره»، حکم شرعی، تقسیم احکام شرعی به واجب، مستحب، مکروه و حرام، اثبات حسن و قبح اشیاء تنها با شرع میسر است، عدم وجوب عقلی شکر منعم، حکم اشیاء قبل از شرع و ضبط ابواب اصول فقه مطرح شده است.

فخر رازی در ادامه، به بیان حکم تعلیم علم اصول فقه پرداخته و سپس، مباحث الفاظ را در نه باب، به شرح ذیل، مطرح کرده است: در باب نخست، احکام کلی لغات، از جمله ماهیت کلام، واضع الفاظ، موضوع، موضوع‌له و آنچه با آن وضع شدن لفظ برای معنایش شناخته می‌شود مورد بحث و بررسی قرار گرفته و در باب دوم، به تقسیم الفاظ از حیث دلالت بر معنا، از دو جهت، پرداخته شده است. این دلالت از جهت نخست، به «تطابقی»، «تضمنی» و «التزامی» تقسیم شده و از جهت دیگر، به مدلول «لفظی» و «غیر لفظی» تقسیم شده است.

اسامی مشتق، احکام ترادف و تأکید، اشتراک، حقیقت و مجاز، تعارض حاصل بین احوال مختلف الفاظ، تفسیر حروفی که در فقه نیاز شدیدی به معرفت معانی آنهاست و کیفیت استدلال با خطاب خداوند تعالی و پیامبر(ص) بر احکام، از جمله موضوعاتی است که در سایر ابواب این جلد، مربوط به بحث الفاظ، مورد بحث و بررسی، قرار گرفته است.

در ادامه بحث الفاظ، در یک مقدمه و سه قسم به شرح ذیل، مباحث مربوط به «اوامر و نواهی»، مطرح گردیده است: مقدمه، مشتمل است بر سه مسئله پیرامون «حقیقت بودن لفظ امر در قول مخصوص»، «حد و تعریف امر» و «ماهیت طلب».

قسم اول، مباحث لفظی مربوط به «امر» را در خود جای داده است که از جمله آنها، عبارتند از: امر مقید به عدد، امر مقید به اسم، امر مقید به صفت، دخول یا عدم دخول آمر تحت امر و امر پس از امر به‌واسطه حروف عطف و غیر آن.

قسم دوم، درباره مسائل معنوی است و نظر در آنها، در چهار امر است:

1. اقسام وجوب؛
2. احکام وجوب؛
3. مأموربه؛
4. مأمور .

قسم سوم، درباره نواهی است.

از دیگر مطالب مطرح‌شده در کتاب، می‌توان به مباحثی همچون: بحث عموم و خصوص، مجمل و مبین، ناسخ و منسوخ، اجماع و مباحث مربوط به آن، تواتر، قیاس، تعادل و تراجیح و اجتهاد، اشاره کرد.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد آمده و در پاورقی‌ها که توسط محققین نوشته شده است، علاوه بر ذکر منابع و اشاره به اختلاف نسخ، به توضیح و تشریح برخی از مطالب متن و ترجمه مختصر اعلام مذکور در متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

[[]]

[[]]

[[]]

[[]]