خطایی، سید علی‌اکبر
علی‌اکبر خطایی (زنده در 922ق)، معاصر شاه اسماعیل صفوی و نویسنده کتاب «خطای‌نامه» که شرح مسافرت وی به چین است.
نام و نسب
اطلاع چندانی از وی در دست نیست. همین‌قدر می‌دانیم که وی نویسنده کتاب «خطای‌نامه» است. مؤلف این کتاب، شخصی است به نام سید علی‌اکبر که نسبت خود را «خطایی» آورده و مصرحا در انتهای نسخه‌های موجود از کتاب، نامش «سید علی خطایی» آمده است. اسم او در خطبه کتاب مندرج نیست[۱].
دوران زندگی
وی به استناد ذکری که از سلطان سلیم بن بایزید عثمان (918-926ق) در خطبه کتاب آورده، کتابش را در زمان سلطنت آن پادشاه تألیف و به نام او، مصدر کرده و مدیحه‌ای هم در حق او در همان خطبه، آمده است[۲].
این را نیز می‌دانیم که به استناد خبری که راجع به «صارم کرد» در واقعه جنگ میان قوای شاه اسماعیل و او در این کتاب هست، مسافرت وی به چین، چند سالی پیش از آغاز سلطنت سلطان سلیم (918-926ق) انجام شده است. واقعه دفع شرارت صارم کرد، طبق نوشته «أحسن التواريخ» روملو، مربوط به سال 912ق، است. «عالم‌آرای» عباسی آن را ذیل حوادث میان سال‌های 909 و 911ق، آورده است؛ بنابراین تاریخ مسافرت وی به چین، ناچار به پیش از سال 910ق، می‌رسد. تاریخ اتمام تألیف کتاب نیز اواخر ربیع‌الآخر 922ق، ذکر شده است، بنابراین وی تا این تاریخ، زنده بوده است[۳].
هنوز اطلاعی خارج از آنچه از متن کتاب برمی‌آید، درباره او نداریم و نمی‌دانیم او از کدام شهر بود و به چه نیت و قصدی، سفر به سرزمین چین را پیش گرفت تا به مصیبت درافتادن به زندان گرفتار آمد[۴].
محققانی که درباره او تحقیق کرده‌اند، او را بازرگانی دانسته‌اند که به مرسوم و قواعد حکومت چین در آن عهد، به‌عنوان «ایلچی» سفر کرد و احترامات مخصوص این طبقه در حق او، رعایت شد. همه گفته‌اند او از ماوراءالنهر به چین وارد شد تا اینکه خود را به «خانبالغ» رسانید. دلیل این امر، ذکر نام شهرهایی است که او از آنها گذشته بوده و نام آنها را به‌طور ردیف، آورده است[۵].
از چند جای این تألیف که مؤلف از مدت سفر خود یاد می‌کند نیز برمی‌آید که به‌طور کلی، دوره سفر او و همراهانش، از صد روز درنگذشته است و او و دوازده نفر همراهانش، بنا به اشاره خود او، در این مدت، فقط به سیاحت یک بخش چین موفق شده و تا به حدود سرحد قلماق نزدیک رفته است. او 26 روز از این مدت را با همراهان خود، در زندان گذرانیده است[۶].
علت زندانی شدن او، بنا به نوشته خودش، آن بود که یکی از همراهان با مردی از اهل تبت درمی‌آویزد، چندان‌که به کشته شدن آن مرد تبتی می‌انجامد و ناچار جملگی آنان، به زندان گرفتار می‌شوند[۷].
پانویس
منابع مقاله
افشار، ایرج، مقدمه کتاب «خطای‌نامه؛ شرح مشاهدات سید علی‌اکبر خطایی معاصر شاه اسماعیل صفوی در سرزمین چین»، اثر علی‌اکبر خطایی، به کوشش ایرج افشار، مرکز اسناد فرهنگی آسیا، تهران، چاپ دوم، 1372.
وابسته‌ها
[[]]
[[]]
[[]]
[[]]