المسائل الخمسون في أصول‌الدين

المسائل الخمسون في أصول الدين، اثر محمد بن عمر بن حسین، معروف به فخر رازی (متوفی 606ق)، کتابی است یک جلدی به زبان عربی با موضوع کلام اسلامی. نویسنده در این اثر ضمن 50 مسئله به بیان مباحث کلامی درباره اصول دین می‌پردازد. کتاب به تحقیق دکتر احمد حجازی سقا رسیده و مشترکا توسط دارالجیل بیروت و المكتب الثقافي قاهره، به چاپ رسیده است.

المسائل الخمسون في أصول الدين
پدیدآوران	فخر رازی، محمد بن عمر (نویسنده) سقا، احمد حجازي (محقق)
ناشر	المکتب‌ الثقا‌في‌ دار الجليل
مکان نشر	مصر - قاهره : المکتب‌ الثقا‌في‌ لبنان - بيروت : دار الجليل
سال نشر	1410ق. = 1990م.
چاپ	2
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ /ف?م? / 205/2 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب، حاوی مقدمه محقق، مقدمه مؤلف و متن اصلی در 50 مسئله است.

گزارش محتوا

محقق در مقدمه خویش به تعریف و تجلیل از این کتاب و نویسنده آن پرداخته است.

وی در توضیح موضوع کتاب نوشته است: موضوع این کتاب، علم توحید یا کلام یا فلسفه اسلامی یا عقیده بر اساس مذهب اشاعره، پیروان ابوالحسن اشعری (متوفی 33ق) است. نویسنده، به طریقه کتاب‌های مختصر به موضوعات این علم پرداخته است؛ کتاب‌های مختصری که برای مبتدیان این علم، نوشته شده‌اند تا آنان به حفظ آن بپردازند؛ کتاب‌هایی مانند «متن الغاية و التقريب»، «الفیه» ابن مالک، «الخريدة»، «الجوهر» و....

خود فخر رازی هم در مقدمه به‌صورت مختصر درباره کتاب می‌نویسد: «فهذا مختصر في أصول الدين أدرجت فيه الدلائل الجلية و القواعد الأصولية و أهديت بها إلی الحضرة المشرفة...»؛ یعنی: این کتاب، خلاصه‌ای است در اصول دین که دلایل آشکار و قواعد اصولی را در آن گنجانده‌ام و آن را به محضر پیامبر اکرم(ص) اهداء نموده‌ام.

همان طور که از نام کتاب هم پیداست، فخر رازی 50 مسئله کلامی را در آن به‌صورت جداجدا بیان کرده است. محتوای مسائل مزبور به‌ترتیب چنین است:

حدوث عالم، اثبات علم به صانع، قدیم و ازلی بودن خدای متعال، باقی و سرمدی بودن خداوند، موجود بودن الله تعالی، بیان معنی وجود، شیء بودن خداوند متعال، جسم نبودن خداوند، جوهر نبودن خدا، منزه بودن خدای سبحان از مکان و جهت و حیّز، منزه بودن خداوند از حلول در چیزی با ذات یا صفاتش، منزه بودن خداوند از اتحاد با چیزی، قدیم بودن و غیر قابل تغییر بودن ذات و صفات خداوند، بی‌نیازی خداوند از رنگ‌ها و بوها و طعم‌ها، منزه بودن خداوند از لذت و ألَم، قادر بودن خدا، عالم بودن خدا، حی بودن خدا، مرید بودن خدا، سمیع و بصیر بودن خدا، عالم بودن خداوند متعال به همه معلومات کلی و جزئی و موجودات و معدومات و حاضرات و غایبات و متغیرات، عالم بودن خداوند به علم واحد به تمام معلومات غیر متناهی، قدیم بودن علم خداوند، اینکه خداوند عالم به علم و قادر به قدرت و حی به حیات است، قادریت خداوند متعال بر جمیع ممکنات، مرید بودن خداوند به اراده قدیم ازلی، متکلم بودنش به کلام ازلی، منزه بودن کلام خداوند از اصوات و حروف، متکلم بودن خداوند به کلام قدیم قائم بالذات، متکلم بودن خداوند به کلام واحد که همان امر و نهی و خبر و استخبار اوست، مرئی بودن خداوند، رؤیت خداوند توسط مؤمنین در روز قیامت، واحد بودن خدا، خلق افعال، مرید بودن خداوند نسبت به همه موجودات و پدیده‌ها (کفر و ایمان و طاعت و عصیان و خیر و شر و نفع و ضرر) و اینکه همه اینها به قضا و قدَر الهی است، عدم قبح در افعال الهی و عدم جواز توصیف افعال الهی به قبح، عدم جواز تعلیل افعال الهی به علت، اینکه بنده حقی بر گردن خداوند متعال ندارد و اگر درد یا مشقتی به وی برسد، مستحق عوض از جانب خدای متعال نیست، واجب الصدق و ممتنع الکذب بودن بودن خداوند در وعد و وعید و غیر این دو، نبوت حضرت محمد(ص)، معاد و حشر، عصمت انبیا و محفوظ بودن آنها از همه گناهان، برتری پیامبران بر ملائکه، عدم جاودانگی گناهکاران مسلمان (که شهادتین گفته‌اند) در آتش، شفاعت پیامبر اکرم(ص)، کافر نشدن عبد به مجرد انجام گناهانی مانند شراب‌خواری و زنا و قتل نفس و...، نصب امام، اینکه امام حق پس از رسول‌الله(ص)، به‌ترتیب ابوبکر، عمر، عثمان و علی بوده‌اند، وجوب تعظیم صحابه و خودداری از سب و لعن آنها و خلیفه بودن الناصرلدین‌الله و وجوب پیروی همه مسلمانان از وی.

وضعیت کتاب

صفحات 13 و 14 کتاب، حاوی رونوشت تصاویر نسخه خطی اثر است. فهرست مطالب، در انتهای اثر ذکر شده است و ظاهرا صفحه آخر کتاب در فهرست مطالب، دارای افتادگی است؛ زیرا تا مسئله چهل‌وهفتم را بیشتر ذکر نکرده است.

پاورقی‌های کتاب، علاوه بر ذکر ارجاعات، گاه حاوی مطالب مفیدی در شرح محتوای متن است.

در آخرین صفحه کتاب، پس از پایان مطالب، نوشته شده: کتاب المسائل الخمسون في أصول الدين امام فخرالدین رازی، محمد بن عمر بن حسین، از روی نسخه خطی در کتابخانه دانشگاه الازهر - عمومی 286.9، خصوصی 264 توحید، به پایان رسید و فراغت از تحقیق و آماده کردن آن برای انتشار در معهد التربية للمعلمين کویت در 15 آوریل سال 1980م، بود.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

[[]]

[[]]

[[]]

[[]]