ابن حبان، محمد بن حبان
محمد بن حبان بن احمد بن حبان (ح ۲۷۰- ۲۱ شوال ۳۵۴ق/۸۸۳ -۲۰ اکتبر ۹۶۵م)، محدث، فقيه شافعى، مورخ و لغوى تمیمى بُستى
| نام | ابن‌حبان، محمد بن حبان |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ابن‌حبان البستی، ابوحاتم محمد بن احمد
ابوحاتم بستی، محمد بن حبان |
| نام پدر | احمد |
| متولد | ح ۲۷۰ق |
| محل تولد | بُست (شهرى قديمى در جنوب شرقى افغانستان كنونى) |
| رحلت | 354 ق یا 965 م |
| اساتید | ابوالعباس محمدبن اسحاق سراج
ابوبكر محمد بن عثمان دارمى ابوالقاسم عباس بن فضل مقرى ابوالعباس حامد بن محمد بن شعيب بلخى |
| برخی آثار | السيرة النبوية و أخبار الخلفاء (ابن حبان بستي)
المجروحين من المحدثين و الضعفاء و المتروكين |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00463AUTHORCODE |
ولادت
زادگاه و تاريخ تولدش دقيقا معلوم نيست. آنچه مشهور است ايشان در بُست (شهرى قديمى در جنوب شرقى افغانستان كنونى) متولد شد.
تحصیلات
از ابواحمد اسحاق ابن ابراهیم و ابوالحسن محمد بن عبدالله بن جنيد و ديگران مقدمات علوم را فراگرفت و سپس برای تكمیل دانش خود در 300ق 913/م به نيشابور رفت و اين، سرآغاز سفرهاى علمى وى بوده است. در نيشابور از ابوالعباس محمدبن اسحاق سراج و ديگران استماع حديث كرد و در جست‌وجوى حديث به بسيارى از شهرهاى خراسان و ماوراءالنهر، عراق، حجاز، شام و مصر سفر كرد و چنان‌كه نوشته‌اند، مسافت طولانى و حوزه گسترده‌اى از شاش (چاچ تاشكند كنونى) تا اسكندريه را پيمود. مشايخ او به گفته خود وى بيش از دو هزار تن بوده‌اند. در هرات از ابوبكر محمد بن عثمان دارمى، در رى از ابوالقاسم عباس بن فضل مقرى، در بصره از ابوخليفه فضل‌الله بن حباب جمحى، در بغداد از ابوالعباس حامد بن محمد بن شعيب بلخى، در مكه از ابوبكر محمد بن ابراهیم بن منذر نيشابورى، در دمشق از ابوالحسن احمد بن عمیر بن جوصا، در بيروت از محمد بن عبدالله بن عبدالسلام بيروتى، در بيت‌المقدس از عبدالله بن محمد بن مسلم مقدسى و در مصر از ابوعبدالرحمان احمد بن شعيب نسائى و گروه بسيارى از ديگر فقيهان و محدثان این طبقه در شهرهاى مختلف ديگرى كه در مسير سفرهاى وى قرار داشته، استماع حديث كرده و دانش اندوخته كه اسامى شهرها و شيوخ وى را ياقوت به تفصيل ياد كرده است. وى پس از سفرى طولانى در 334ق، به نيشابور رفت و جمع بسيارى از او نقل حديث كرده‌اند. ابن حبان بار ديگر نيز در 337ق به نيشابور رفت و در باب الرازيّين خانقاهى بنا كرد و در آن‌جا كتب خویش را تدريس كرد. مدتى نيز در سمرقند فقه تدريس مى‌كرد.
شاگردان
شاگردان وى بسيارند كه مى‌توان از آن میان به ابوعبدالله بن منده اصفهانى، ابوعبدالله بن بيع حاكم نيشابورى، ابوعبدالله محمد بن احمد ابن غنجار، ابوعلى منصور بن عبدالله بن خالد ذُهلى هروى اشاره كرد.
مكانت علمى
تراجم‌نویسان و مورخان از او دو چهره متفاوت و گاه متضاد ترسيم كرده‌اند: برخى وى را ثقه، حافظى بزرگوار و عالم به متون و اسانيد حديث دانسته‌اند. اما دسته‌اى چهره‌اى منفى از وى به دست داده‌اند.
آثار
او به تصريح عبّادى، ابن ماكولا و ديگران، داراى تصنيفات بسيار بوده است. او خود در کتاب «روضة العقلاء» به شمارى از کتاب‌هاى خویش اشاره كرده است. خطیب بغدادى متجاوز از 40 کتاب او را نام برده و به نقل از سجزى تصريح كرده است كه ابن حبان خانه و کتابخانه خود را وقف كرده بود تا دانشمندان بتوانند از کتاب‌هاى وى نسخه‌بردارى كنند. اما بيشتر آثار وى از میان رفت و جز اندكى از آثار او در دست نيست.
الف - آثار چاپى:
- الثقات.
- روضد العقلاء و نزهد الفضلاء، کتابى است در اخلاق.
- المجروحين من المحدثين و الضعفاء و المتروكين، در جرح و تعديل.
- مشاهير علماء الامصار، در جرح و تعديل، كه شامل 1602 شرح حال از محدثان موثق است و در آن ثقات صحابه و تابعين عنوان شده‌اند.
ب - آثار خطى:
- اسماء الصحابة.
- تفسير، كه نسخه‌هاى آن در کتابخانه‌هاى محمودية مدينه و دانشگاه استانبول موجود است.
- صحيح، كه در مآخذ به اسامى التقاسيم و الانواع يا الانواع و التقاسيم نيز خوانده شده و از منابع مهم حديث اهل سنت به‌شمار مى‌رود. نسخه‌هاى خطى از این کتاب به صورت اجزاى پراكنده در کتابخانه‌هاى توپكاپى سرايى، برلين، ازهريه، خديویه موجود است. [۱]