کنانی، عبدالعزیز بن یحیی
عبدالعزیز بن یحیی کنانی (متوفی 240ق)، متکلم برجسته قرن سوم و صاحب کتاب «الحيدة».
جایگاه علمی
او از علمای اهل سنت است. ابن ندیم از او چنین یاد کرده است: عبدالعزیز بن یحیى بن عبدالملک بن مسلم بن میمون کنانى، متکلم برجسته‌ای بود و در کلام و زهد کتاب‌هایی داشت. کتاب «الحيدة في ما جرى بينه و بين بشر المريسي» از اوست[۱].
تولد
او از قبیله کنانه و ساکن مکه بود. از تاریخ تولد او اطلاع دقیقی در دست نیست؛ لکن با توجه به برخی از قرائن می‌توان تولد او را حدود سال 160 یا 165ق، ذکر نمود[۲].
خصوصیات ظاهری
او چهره‌ای زشت و کریه داشت؛ لذا به او غول می‌گفتند[۳]. وقتی عبدالعزیز بن یحیی بر مأمون وارد شد، باعث خنده ابواسحاق معتصم گردید. عبدالعزیز رو به مأمون کرد و گفت: ای امیرالمؤمنین! این شخص چرا خندید؟ خداوند حضرت یوسف را به‌خاطر جمالش انتخاب نکرد؛ او را تنها به‌خاطر دین و بیانش برگزید. ای امیرالمؤمنین! بیانم از صورتم زیباتر است. مأمون از این گفتار عبدالعزیز خرسند گشت و خندید. سپس کنانی رو به معتصم نمود و گفت: صورتم با تو صحبت نمی‌کند، آنچه با تو سخن می‌گوید زبانم است[۴].
اساتید و شیوخ
دانش را از عبدالله بن معاذ صنعانی، سلیم بن مسله مکی، هشام بن سلیمان مخزومی، مروان بن معاویه فزاری، سفیان بن عیینه و محمد بن ادریس شافعی آموخت[۵].
شاگردان
کسانی چون ابوالعیناء محمد بن قاسم بن خلاد، ابوبکر یعقوب بن ابراهیم تیمی، حسین بن فضل بجلی و... از او روایت نقل کرده‌اند.
ارتباط عبدالعزیز با شافعی
او عمیقاً به استادش محمد بن ادریس شافعی علاقه‌مند بود؛ لذا تأثیر زیادی از او پذیرفته است. برخی چون داود بن علی اصبهانی در کتاب «فضائل الشافعي» چنین گفته: عبدالعزیز کنانی یکی از اتباع شافعی بود که علوم را از او اقتباس کرده و به فضل و دانش شافعی اعتراف نموده است.
کنانی پس از مصاحبت طولانی با شافعی به‌همراه او به یمن رفت و مدتی را در آنجا گذراند، سپس به مکه بازگشت و در آنجا ماند.
مناظره با بشر مریسی
وی وقتی شنید مأمون عباسی در سال 212ق، عقیده مخلوق بودن قرآن را اظهار نموده، از مکه به بغداد رفت و عقیده نفی مخلوق بودن قرآن را ترویج نمود و سرانجام در حضور مأمون و در مجلسی با حضور جماعتی از قضات و فقها پیرامون این عقیده با بشر مریسی به مناظره پرداخت[۶].
وفات
عبدالعزیز بن یحیی کنانی، در سال 240ق، از دنیا رفت[۷].
پانویس
منابع مقاله
- صلیبا، جمیل، مقدمه کتاب «الحيدة»، دارالصادر، بیروت، چاپ دوم، 1412ق.
- ابن ندیم، محمد بن اسحاق، «الفهرست»، دارالمعرفة، لبنان، بیروت، چاپ اول.
- خطیب بغدادی، احمد بن علی، «تاريخ بغداد»، دارالكتب العلمية، منشورات محمد علی بیضون، لبنان، بیروت، چاپ اول، 1417ق.
- سبکی، عبدالوهاب بن علی، «طبقات الشافعية الكبری»، دارإحياء الكتب العربية، مصر، قاهره، چاپ اول.
- ابومخرمه، عبدالله طیب بن عبدالله، «قلادة النحر»، دارالمنهاج، لبنان، بیروت، چاپ اول، 1428ق.