مشاكلة الناس لزمانهم

مشاكلة الناس لزمانهم اثر عربى احمد بن اسحاق يعقوبى، بيان مختصرى از زندگى خلفاء مى‌باشد كه در قرن سوم هجرى تألیف شده است.

مشاکلة الناس لزمانهم
پدیدآوران	ملورد، ولیم (محقق) یعقوبی، احمد بن اسحاق (نویسنده)
ناشر	دار الکتاب الجديد
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1980 م
چاپ	2
موضوع	اسلام - تاریخ - 11 - 289ق. تاریخ خلفای راشدین
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏28‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏ی‎‏7‎‏م‎‏5
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

یعقوبی با نگارش این کتاب در واقع، کاری نو آفریده است، و با نگارشی جامعه شناسانه به روابط میان مردم و حاکمان، یک نظریه (تئوری) ارائه نموده است. یعقوبی در نظریه خود بر این باور است که در هر دوره زمانی، مردم با حاکمان خود هم‌شکلی می‌نمایند..

ساختار

كتاب، مشتمل بر يك مقدمه از محقق «وليم ملورد» و متن است.

یعقوبی در متن کتاب، در سه بخش، روی هم رفته، 31 تن از خلفای راشد، اموی و عباسی را به تفصیل محور سخن قرار داده است.

1. چهار تن خلیفه راشد
2. یازده تن خلیفه اموی (با صرف نظر از سه تن از آن‌ها)
3. شانزده تن خلیفه عباسی (همه خلفای عباسی تا زمان نگارش کتاب).

   گفتنی است که وی، کتاب خود را با یادکرد از معتضد عباسی (دوران خلافت 279-289ق) به پایان رسانیده است. .

كتاب در يك جلد تأليف شده و داراى حجم بسيار مختصرى مى‌باشد.

گزارش محتوا

محقق در مقدمه، مطالبى در مورد مؤلف، كتاب و نسخ خطى آن بيان نموده است

متن كتاب، مطالب مختصرى پيرامون خلفاى راشدين، خلفاى بنى اميه و خلفاى بنى عباس تا زمان معتضد بيان نموده است.

شیوه نویسنده در بیان نمونه‌های تاریخی، مشتمل بر مراحل زیر بوده است:

اول: بیان نام خلیفه (حاکم)،

دوم: بیان ویژگی‌ها و آداب خلیفه

سوم: بیان هم شکلی مردم با ویژگی‌ها و آداب خلیفه.

مؤلف در ابتداى متن، ذكر كرده كه مسلمين در هر عصر و زمانى از خلفا پيروى مى‌نمايند و بر مذهب آنان هستند و هم‌چنين از اخلاق، افعال و اقوال ملوك و خلفاء خارج نمى‌شوند

اولين مطلب كتاب، پيرامون خلفاى راشدين مى‌باشد كه در آن در مورد ابوبكر، عمر، عثمان و حضرت على(ع) به ترتيب مطالبى را ذكر نموده است و به بیان ویژگی‌ها و آداب هر یک پرداخته، سپس مواردی از هم‌شکلی مردم با آن خلیفه را ذکر کرده است.

برای نمونه نویسنده، در مورد ویژگی‌های امیرمؤمنان حضرت على(ع) در ایام خلافتش (35-40ق) آورده است که دوران خلافت علی(ع) با جنگ سپری شد و آن حضرت نه ملک و مالی اندوخت و نه جامه نویی پوشید و نه مالى براى خود ذخيره كرد. او اموال را انفاق و صدقه مى‌داد

از ایشان در این دوره خطبه‌ها و سخنان (حکیمانه) فراوانی بالغ بر چهارصد مورد نقل شده است.

برخی جلوه‌های بیان هم‌شکلی مردم هم در این زمان به این شکل بوده است که مردم، خطبه‌های علی(ع) را حفظ می‌کردند و آنها را در خطبه‌ها و گفتار خود به کار می‌بردند و آن خطبه‌ها در میان مردم رواج داشت.

مؤلف، اولين فردى را كه از بنى اميه ذكر نموده، معاويه بن ابى‌سفيان (41-60ق) بوده، نویسنده برخى از كارها و امورى كه وى انجام داده را بيان نموده است که از جمله آنها ساختن کاخ‌ها، و ابنیه مرتفع و برگرفتن املاک و برپایی تشریفات فراوانی از جمله فرار دادن نگهبانان و پاسبانان و پرده داران، ایجاد مقصوره (جایگاه ویژه پیش نماز در مساجد)، استفاده از چارپایان تندرو، استفاده از جامه‌های فاخر، و سفارش ساخت پارچه‌های گرانبها به بافندگان در سایر بلاد بوده است.

نویسنده بیان هم‌شکلی مردم از معاویه را به دو گونه بیان کرده است:

الف)بیان کلی: افراد خاندان، فرزندان و کارگزاران خلیفه، روش او را در پیش گرفته و کارهایی همانند کارهای وی انجام می‌دادند.

ب) بیان هم‌شکلی افراد خاص: عمروعاص استاندار مصر، عبدالله بن عامر بن کریز والی بصره، زیاد استاندار عراق، مسلمة بن مخلد دیگر استاندار مصر و عتبة بن عامر جهنی دیگر استاندار مصر با خلیفه هم‌شکلی داشتند. که در متن کتاب درباره اموال گرد آمده توسط خلیفه و نیز راجع به هم‌شکلی هر یک از افراد یاد شده، جزئیاتی بیان شده است.(ر.ک متن، ص16-17)

از ديگر خلفای بنی امیه كه در اين بخش ذكر شده، يزيد بن معاويه (60-64)، عبدالملك بن مروان (65-86ق)، وليد بن عبدالملك (86-96ق)، سليمان بن عبدالملك(96-99ق)، عمر بن عبدالعزيز(99-101ق)، يزيد بن عبدالملك (101-105ق)، هشام بن عبدالملك(105-125ق)، وليد بن يزيد بن عبدالملک (125-126ق) و يزيد بن وليد بن عبدالملك (126ق) و مروان بن محمد(127-132ق) مى‌باشد.

نویسنده، خلفاى بنى عباس را با ابوالعباس سفاح (132-136ق) آغاز نموده و در مورد ویژگیها و آداب هم‌شکلی او نقل کرده که كه وى اولين فردى از اين گروه بود كه بر منبر مى‌ايستاد و خطبه مى‌خواند.(برخلاف امویان که در حال نشسته خطبه می‌خواندند) مردم هم از روش او پیروی می‌کردند. همچنین سفاح كسى بود كه در فرمان دادن به ریختن خون مردمان شتاب می‌کرد.

که تبلور چنین رفتاری را این گونه می‌بینیم که افراد خاصی شروع به هم‌شکلی با سفاح (خلیفه وقت) کردند. نمونه آن اشعث در مغرب، صالح بن علی در مصر، حازم بن خزیمة، و حمید بن قطبه در عراق، عبدالله بن علی در شام، داود بن علی در حجاز، و یحیی بن محمد در موصل با خلیفه هم‌شکلی داشتند و خون مردمان می ریختند.(ر.ک.ص22)

سپس بقیه خلفاى بنى عباس تا زمان نویسنده در كتاب ذكر شده است، و در ارتباط با ویژگی‌ها و آداب هر یک سخن گفته و بیان هم‌شکلی مردم را در مورد آنها بیان کرده است، این خلفاء بودند از: ابوجعفر منصور بن عبدالله(136-158ق)؛ مهدی (158-169ق)، هادی موسى بن مهدى(169-170ق)؛ هارون الرشيد بن مهدى(170-193)؛ محمد امين بن رشيد(193-198ق)؛ مامون بن رشيد(198-218ق)، معتصم (218-227ق)، واثق(227-232ق)، متوکل (232-247ق)، منتصر(247-248ق)، مستعین (248-251ق)، معتز(251-255ق)، مهتدی(255-256ق)، معتمد(256-279ق)، معتضد(279-289ق).

آخرين فردى كه در كتاب بيان شده، معتضد (احمد بن ابى احمد بن موكل) است. وى بسيار باهوش و دورانديش بوده است

البته یعقوبی از سه تن از خلفای اموی - که دوران حکمرانی‌شان کوتاه بوده است- هیچ سخنی به میان نیاورده است و نیز درباره سه خلیفه یزید بن ولید اموی، منتصر و معتز عباسی بسیار کوتاه سخن گفته است. چنان که در مورد یزید بن ولید پس از یادکردی به اجمال، صریحا نگاشته است : روزگار او دوامی نداشته است تا اخلاق و روش وی شناخته شود..

وضعيت كتاب

فهرست اعلام، اماكن و شهرها در پايان كتاب آمده و توضيحات در پاورقى ذكر شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.
2. يعقوبى، احمد بن اسحاق، (1980م)، مشاكل الناس لزمانهم، بيروت، انتشارات دار الكتب الجديد.
3. منتظری مقدم، حامد؛، «یعقوبی و نظریه هم شکلی مردم با حاکمان (1)» ، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: تاریخ اسلام در آینه پژوهش » بهار 1383 - شماره 1 ISC ‏(24 صفحه - از 185 تا 208).
4. منتظری مقدم، حامد؛، «یعقوبی و نظریه هم شکلی مردم با حاکمان (2)» ، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: تاریخ اسلام در آینه پژوهش » تابستان 1383 - شماره 2 ISC ‏(28 صفحه - از 189 تا 216).