کوثری، محمد بن زاهد
محمد بن زاهد کوثری (1296-1371ق)، عالم حنفی و از مخالفین سرسخت ابن تیمیه و تفکر ایشان.
زادروز، زادگاه و تبار
محمد بن زاهد بن حسن حلمی کوثری، در روز 27 شوال 1296ق، در روستایی به نام «دُوزجه» در کشور ترکیه به دنیا آمد. به‌خاطر انتساب خاندان او به قبیله‌ای از «چِرکِس» به نام «کوثر»، نام «کوثری» بر آنان نهاده شد. پس از اشغال قفقاز توسط روس‌ها، پدرش، زاهد کوثری، از دیار خویش کوچ کرد و در روستایی نزدیک پایتخت خلافت اسلامی ساکن شد.
تحصیلات
وی، که در خانواده‌ای علمی زاده شده بود، نزد پدرش بهره فراوان علمی برد. او پانزده‌ساله بود که به شهر آستانه رفت. در دارالحدیث اقامت کرد و در آنجا در «مسجد سلطان محمد فاتح»، نزد افراد بسیاری به کسب علم و دانش پرداخت. او 29ساله بود که در دانشگاه فاتح به تدریس پرداخت و این فعالیت را تا اوایل جنگ جهانیِ اول ادامه داد. در این شرایط، محمد زاهد به فعالیت‌های علمیِ خود ادامه داد تا اینکه توانست به درجه وکیل مشیخه عثمانی (نماینده مجلس بزرگان عثمانی) نائل شود که سِمتی هم‌تراز با سِمت شیخِ الأزهرِ مصر است.
مهاجرت
وی بعد از فروپاشیِ خلافت اسلامی، در برابر جریان‌های به‌وجود‌آمده، برای دفاع از دین اسلام اقداماتی انجام می‌دهد که به‌موجبِ آنها به اعدام محکوم می‌شود. در این شرایط، او مهاجرت می‌کند و در سال 1341ق، وارد مصر می‌شود. دراین‌بین، چندین بار به شام سفر می‌کند تا بتواند از نسخه‌های خطیِ «کتابخانه ظاهریه» بهره‌مند شود، اما در نهایت به مصر بازمی‌گردد و تا آخر عمرِ خود، یعنی 19 ذی‌العقده 1371ق، در همین کشور زندگی می‌کند.
شاگردان
«شیخ عبدالفتاح ابوغُده» از معروف‌ترین شاگردان اوست که از دانش‌آموختگانِ دانشگاه الأزهرِ مصر بود. سید احمد خیری، از دیگر شاگردان وی است.
رویکردهای مذهبی
محمد زاهد کوثری، حنفی‌مذهب بود و تعصب زیادی به ابوحنیفه داشت؛ به‌حدی که او را «مجنون ابوحنیفه» خواندند. همچنین در پاسداری از آرا و افکار دینیِ خود، که بر اساس آرای ابوحنیفه و شاگردانش بود، حساسیت نشان می‌داد؛ لذا با هر فرقه، گروه یا شخصی که آرا و نظریه‌های او را در تنافی با معتقدات اسلام می‌دید، تقابل جدی داشت. بر این اساس، حتی وی با برخی علمای زمانِ خود همچون مراغی، عبدالمجید سلیم و شلتوت، که پیروِ رویکرد اصلاحیِ «محمد عبده» بودند، به تقابل فکری پرداخت و در آثارِ خود همواره آرا و افکارِ محمد عبده را نقد می‌کرد.
تقابل با اندیشه سلفیت
وی بر پایه تعصب یادشده، با آرا و افکار اکثر اهل حدیث، چه متقدمان و چه متأخرانِ آنان، سرسختانه مبارزه می‌کرد. او معتقد بود از حیث عمل و اعتقاد نمی‌توان به احمد بن حنبل خرده گرفت، اما شاگردان فکریِ ابن حنبل چیزهایی را به احمد و مذهب او نسبت دادند که با اندیشه او سازگاری نداشت. برای نمونه، فرزندش عبدالله در کتاب خود به نام السنة، تحت تأثیر جریان حشویه مطالبی را در کتابِ خود نگاشت که با دین خدا در تنافی بود؛ به همین دلیل، علمای اسلام به‌خاطر فضاحت‌هایی که کتاب عبدالله بن احمد داشت، هیچ‌گاه درصدد اظهار آن برنمی‌آمدند.
کوثری در بحث توحید، به اهل حدیث خرده می‌گرفت و برخی از آنان را مُشَبِّه و مُجَسِّم می‌خواند.
تقابل با ابن تیمیه
در میان تقابلات کوثری با جماعت اهل حدیث، مبارزات فکریِ او با «اندیشه ابن تیمیه و شاگردان فکریِ او» رنگ‌وبوی دیگری داشت. کوثری در طول زندگانیِ علمیِ خود به مبارزه علیه ابن تیمیه پرداخت و چنین رویکردی در بسیاری از آثار نگاشته‌شده او و تعلیقه‌هایش بر کتاب‌های متعدد، مشهود است. به نظرِ او، اسلام در دوران اخیر به‌خاطر تفرقه بین مسلمانان به دلیل افکارِ ابن تیمیه، صدمات زیادی دیده است؛ به‌طوری‌که ابن تیمیه با یهود و نصاری مسامحه کرده است، ولی حملات شدیدی بر فِرَق اسلامی، به‌ویژه شیعه، روا داشته است.
کوثری معتقد است که ابن تیمیه در آثار خود دروغ‌های زیادی را به‌کار بسته و مطالب بسیاری را به‌دروغ از دیگران نقل کرده است؛ لذا به‌هیچ‌وجه در نقل اقوال از دیگران قابل اطمینان نیست. کوثری در کتاب «الإشفاق علی أحكام الطلاق»، آرا و معتقدات ابن تیمیه را به‌مناسبت، ذکر می‌کند و بعد از آن می‌گوید: «اگر چنین شخصی را که دارای چنین عقایدی است، «شیخ‌الاسلام» بخوانیم، باید فاتحه اسلام را بخوانیم».
وفات
محمد زاهد کوثری در سال 1371ق و در سن 75 سالگی از دنیا رفت.
آثار
- مقالات الكوثري (از محمد زاهد کوثری بیش از صد مقاله برجای مانده است که سید احمد خیری، از شاگردان وی، آنها را جمع‌آوری کرده و با عنوان مزبور به چاپ رسانده است)؛
- مقدمات الكوثري؛
- الإشفاق علی أحكام الطلاق؛
- مَحق التقوّل في مسألة التوسل؛
- تبديد الظلام المخيم من نونية ابن القيم؛
- التعقب الحثيث لما ينفيه ابن تيمية من الحديث؛
- البحوث الوفية في مفردات ابن تيمية؛
و...[۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: ملا موسی میبدی، علی، ص141-150
منابع مقاله
ملا موسی میبدی، علی، «عالمان منتقد سلفیه؛ شیخ محمد زاهد کوثری»، سراج منیر، تابستان 1396، شماره 26، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور، به آدرس: https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1428616