اصفهانی، محمود بن محمد
محمود بن محمد اصفهانی (متوفی 612ق)، مورخ ایرانی اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری و نویسنده کتاب «دستور الوزارة».
دوران زندگی
از زندگی وی، اطلاع چندانی در دست نیست. همین‌قدر می‌دانیم که نویسنده کتاب «دستور الوزارة» است که توسط رضا انزابی‌نژاد، تحصیح و تعلیق شده است. وی، در مقدمه کتاب، پیرامون معرفی مؤلف، چنین نگاشته است: «در هیچ منبعی نامی از این کتاب و نشانی از مؤلف نیافتم، اما سزنده نبود که از آن همه گشتن‌ها و جستن‌ها، چنین دست خالی بازگردم». لذا در ادامه، به وجود امارات و نشانه‌های به‌دست‌آمده اشاره نموده است که وی را به مؤلف، نزدیک ساخته است؛ این امارات، بدین قرار می‌باشد: «به تصریح کتاب، محمود بن محمد بن الحسین الاصفهانی، مردی است برخاسته از اصفهان، اما چون ابر فتنه‌ها در آن شهر متراکم گشته بود و گوشه‌نشینان عافیت، به تیر بلا مبتلا می‌شدند، زادگاه خود را ترک گفته، درحالی‌که سوز عشق زادگاه در دلش زبانه می‌کشیده... روی به عدل‌آباد فارس می‌گذارد که در آن روزگار، از زهاب غوادی و عواید آبادی سیراب و تازه بوده. در این شهر هم مدتی خاک‌آلود غربت سر می‌کند و در عسرت و تنگ‌دستی، روزگار می‌گذراند، تا یکی از دوستانش که از کمال فضل او آگاه بوده، او را می‌بیند و تشویقش می‌کند که کتابی تألیف کند که [در آن شطری از محامد اوصاف مکارم و اخلاق که در صحایف مجد آن، دستور معالی و معانی باشد و ذکر مآثر و مفاخر وزرای ماضیه...]، تا با این پیش‌کش، به پیشگاه [دستور جهان، مربی اهل معنی... که از زهاب چشمه سعادت این عندلیب، چمن وزارت با برگ و نوا شده...] برسد»[۱].
وزیری که مؤلف، کتاب خود را برای او نوشته و به عنایت و همت او به دربار اتابک زنگی راه یافته - با توجه به ستایش وی از مقام علمی خود وزیر و پسر او - به احتمال زیاد، عمیدالدین ابونصر اسعد ابرزی است که وزیری دانشمند و آشنا به علوم زمان و مسلط به زبان فارسی و عربی بود[۲].
خیرالدین زرکوب شیرازی، صاحب کتاب «شیرازنامه»، درباره محمود بن محمد، نوشته است: در فنون علوم تصنیف داشت. از صالحان به شیراز آمد و به محلت درب سلم، خانه‌ای بنا فرمود[۳].
صاحب «شد الإزار»، از این مرد فاضل، چنین یاد می‌کند: الشيخ سعدالدين...: شیخ سعدالدین ابوحامد محمود بن محمد بن ادیب صالحانی، در جوانی به حجاز مسافرت کرد و محضر بزرگان را دریافت و در عراق با ابوموسی المدینی مصاحبت گزید. پس به شیراز بازگشت و همان جا سکنی گزید و به نقل حدیث پرداخت. بسیاری از وی روایت حدیث کردند. مردی بود صاحب فراست که در بسیاری از فنون، آثار و مصنفات داشت. شصت سال زندگی کرد و در زندگانی خود، کسی از دست و زبان وی، نیازرد[۴].
وفات
وی در سال 612ق، وفات یافت و در کنار گور ابی‌السائب، به خاکش سپردند[۵].
پانویس
منابع مقاله
انزابی‌نژاد، رضا، مقدمه کتاب «دستور الوزارة»، اثر محمود بن محمد اصفهانی، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1364.