شاذان قمی، شاذان بن جبرئیل
سدیدالدین، ابوالفضل، شاذان بن جبرئیل بن ابى‌طالب قمى (متوفای 660ق)، فقیه، از علمای مشهور قرن ششم، نویسنده کتاب الروضة فی فضائل أمیرالمؤمنین علی بن أبی‌طالب«صلوات‌الله‌وسلامه‌علیه»
| نام | شاذان قمی، شاذان بن جبریل |
|---|---|
| نامهای دیگر | شاذان، ابوالفضل
شاذان بن جبرئیل قمی، ابوالفضل قمی، سدیدالدین شاذان بن جبرئیل |
| نام پدر | جبرئیل |
| متولد | قرن ششم |
| محل تولد | قم |
| رحلت | 660 ق |
| اساتید | عمادالدین طبرى |
| برخی آثار | الفضائل لابن شاذان |
| کد مؤلف | AUTHORCODE02356AUTHORCODE |
ولادت
در شهر قم متولد گشته اما ساکن مدینه منوره بوده و در تألیفات خود نیز اشاره نموده که در شهر مدینه آنها را نوشته است.
وى بنا بر نظر بزرگانى چون سید محسن امین و شیخ آقا بزرگ تهرانى از علماى قرن ششم هجرى است.
سید محیى‌الدین بن زهره در سال 548 هجرى از او روایت نقل کرده است. در پایان کتاب کفایة النصوص خزاز نیز، اجازه‌اى به خط سدیدالدین براى عبدالله بن على بن زهره و فرزندش محمد بن عبدالله بن على وجود دارد که در پایان آن تاریخ 584 هجرى ذکر شده است.
با وجود چنین قرائنى و اینکه تاریخ تألیف کتاب إزاحة العلة 558 هجرى مى‌باشد، اطمینان کامل حاصل مى‌شود که دوران زندگى او قرن ششم هجرى است.
اشتراک نام
مشترک بودن نام و لقب و کنیه در بسیارى اوقات مشکلاتى را در شناختن افراد پیش مى‌آورد.
فرد مورد نظر ما نیز با دو نفر دیگر اشتراکاتى دارد که این اشتراک موجب شده بعضى آنها را یک نفر بدانند و بعضى مانند شیخ حرّ عاملى کتاب‌هایى از سدیدالدین را از شخصى دیگر بپندارند.
شاذان در نام سه نفر از بزرگان شیعه وجود دارد:
- سدیدالدین، شاذان بن جبرئیل قمى که محل بحث و سخن ما است.
- ابوالحسن محمد بن احمد بن على بن شاذان قمى، که استاد کراجکى و از قرن پنجم هجرى است و کتابى دارد با نام «فضائل» یا «مأة منقبة».
- فضل بن شاذان نیشابورى، مؤلف کتاب «فضل امیرالمؤمنین» و متوفاى 260 هجرى. فضل از شاگردان و اصحاب امامان نیز بوده و از آنان روایت نقل کرده است.
با توجه به جهات فراوان اشتراک در این سه نفر، باید دقت کرد تا بین آنها اشتباه پیش نیاید.
اساتید
از اساتید و مشایخ شاذان بن جبرئیل تنها نام «عمادالدین طبرى»صاحب کتاب «بشارة المصطفى» و پدر بزرگوارش «جبرئیل بن ابى‌طالب» به دست آمده است.
شاگردان
در این قسمت نام تعدادى از بزرگان به عنوان شاگردان شاذان بن جبرئیل در تاریخ ثبت است، از جمله:
- فخار بن معد موسوى
- سید محیى‌الدین بن زهره
- عبدالله بن على، پدر سید محیى‌الدین
- محمد بن مشهدى صاحب کتاب مزار
- على بن محمد لیثى واسطى
وفات
تاریخ وفات وى دقیقا مشخص نیست؛ اما او تا سال 584 هجرى مسلّما زنده بوده و تاریخ وفات او را در حدود سال‌هاى 590 تا 600 هجرى دانسته‌اند.
از قول محمد بن عبدالله بن على بن زهره الحسینى استفاده می‌شود که شاذان بن جبرئیل قبل از سال 604ق از دنیا رفته است (اعیان الشیعه 32 ص 106) و روى جلد کتاب الفضائل از منشورات رضى سال وفات او را 660ق نقل شده است.
آثار
کتبى که از شاذان بن جبرئیل به یادگار مانده عبارتند از:
- إزاحة العلة فی معرفة القبلة من سائر الأقالیم، که در سال 558 هجرى آن را تألیف نموده.
- تحفة المؤلف الناظم و عمدة المکلف الصائم، که پیرامون احکام روزه است.
- الفضائل، که به عنوان معروفترین کتاب شاذان بن جبرئیل مطرح است؛ اما در انتساب این کتاب به شاذان محل بحث است و على رغم شهرت انتساب، بنابر تحقیق، نویسندۀ کتاب کسى دیگر است زیرا بین تاریخ وفات شاذان بن جبرئیل - حدود 600 هجرى - و تاریخ تألیف کتاب فضائل - در متن کتاب تاریخ 660 هجرى ذکر شده - بیش از نیم قرن فاصله هست.
- کتاب الروضة، که به عنوان مختصر و خلاصۀ الفضائل است. این کتاب نیز مانند الفضائل از شاذان نیست و این دو کتاب را باید جزء کتب مجهول المؤلف دانست.
وابسته‌ها
الروضة فی فضائل أمیرالمؤمنین علی بن أبی‌طالب«صلوات‌الله‌وسلامه‌علیه»