طرق الكشف عن مقاصد الشارع

طرق الكشف عن مقاصد الشارع، اثر نعمان جغیم، تحقیقی است پیرامون راه‌های استخراج و کشف مقاصد شارع، از متون و نصوص شرعی.

‏طرق الكشف عن مقاصد الشارع
پدیدآوران	جغیم، نعمان (نويسنده)
ناشر	دار النفائس
مکان نشر	اردن - عمان
سال نشر	مجلد1: 2014م , 1435ق,
شابک	‎978-9957-80-141-0
موضوع	فقه - فلسفه استقراء (اصول‌ فقه‌) فقه - تفسير و استنباط اصول - فقه
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در دو باب و هر باب در چندین فصل، تنظیم شده است.

در آغاز هر باب، به موضوعات مطرح‌شده در فصول آن، اشاره گردیده است.

گزارش محتوا

در مقدمه، ضمن تبیین موضوع کتاب و اهمیت آن، به سابقه تحقیق پیرامون این موضوع اشاره شده و در پایان نیز خلاصه‌ای از مطالب فصول کتاب، ذکر گردیده است.

باب اول، پیرامون کیفیت به دست آوردن و فهمیدن مقصود از منطوق و مفهوم نصوص بوده و مشمتل بر پنج فصل زیر است: فصل اول، به‌مثابه تمهید موضوع می‌باشد؛ زیرا دربردارنده تعریف مقاصد شریعت، بیان انواع و تقسیمات آن بوده و در آن، به‌تفصیل، به بیان اهمیت علم به مقاصد شریعت، مخصوصاً برای کسی که متصدی فتوی و اجتهاد است، پرداخته شده است؛ با این بیان که این علم، به فهمیدن بهتر نصوص و ادراک معانی خفی آن و ترجیح در تعارضات و حسن تنزیل نصوص بر واقع، کمک می‌کند.

فصل دوم، در بیان این موضوع است که ظواهر نصوص، اولین منبع استخراج مقاصد شارع می‌باشد؛ زیرا نصوص قالب اصلی و ظرف امر و نهی شارع بوده و متضمن اراده اوست.

زمانی که آشکار می‌گردد این ظواهر، غیر مقصود بوده و یا در درجه‌ای از وضوح نیست که بتوان مقاصد شارع را مباشرتا از آنها استخراج نمود، پژوهشگر به سراغ قرائنی که در خطاب وجود دارد رفته تا به کمک آنها، مقصود شارع را دریابد. این مسئله، موضوعی است که در فصل سوم، مورد کنکاش قرار گرفته است.

زمانی که منطوق نص، وافی به مقصود شارع نباشد، مجتهد از خلال بحث از علل و حکمت نصوص، به معقول نص و مسالک علل مراجعه خواهد کرد. این موضوع، در فصل چهارم بررسی شده است.

فصل پنجم، به کیفیت دلالت سکوت شارع بر مقاصد وی از خطاباتش و... اختصاص یافته است.

در باب دوم، در شش فصل زیر، به کیفیت و چگونگی استخراج مقاصد شارع از طریق استقرا و اقوال و نظریات مطرح‌شده درباره این موضوع، پرداخته شده است: در فصل نخست، به بررسی تعاریف قدیم و جدید استقرا و بیان اقسام آن و دلالت هر قسم از آن، پرداخته شده است.

در فصل دوم، به بحث پیرامون چگونگی استقرا در علوم شرعی و نیز به اثبات این امر پرداخته شده است که استدلال استقرایی، استدلالی اصیل در علوم شرعی بوده و حاصل انتقال از تراث یونانی به عالم اسلامی نیست.

در فصل سوم، به بحث پیرامون این موضوع پرداخته شده است که شاطبی، بارزترین شخص از اصولیون بوده که مبحث استقرا را در استخراج مقاصد شریعت، مورد اعتنا قرار داده است. در این فصل، ابتدا به تعریف استقرا و بیان اساس آن نزد شاطبی پرداخته شده و سپس دیدگاه وی درباره استقرا، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

فصل چهارم، به بررسی دیدگاه ابن عاشور پیرامون اعتبار استدلال استقرایی به‌منظور کشف مقاصد شریعت و کیفیت تطبیق با آن، اختصاص یافته است.

فصل پنجم، مطالعه‌ای است ارزیابانه پیرامون استدلال استقرایی و بیان فرق‌های واجب‌المراعات میان استقرا در علوم طبیعی و میان استقرا در علوم شرعی به‌طور خاص و در علوم اجتماعی به‌طور عام .

فصل آخر، مطالعه‌ای است تطبیقی برای بیان کیفیت استفاده از استدلال استقرایی در استخراج و کشف مقاصد عامه شریعت اسلامی و چگونگی استخلاص کلیات از جزئیات نصوص و احکام.

خاتمه به بیان خلاصه برخی از مباحث و پاره‌ای سفارش‌ها، اختصاص یافته است.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب و منابع، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، به توضیح معانی آیات، اشعار و برخی از موضوعات نیازمند تشریح و توضیح متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.